چکیده:
حدیث، گزارشکنندۀ سنت نبوی و ولوی است و بر پایهای محکم و متین به نام سند استوار است. نقل حدیث همراه با سند مورد تاکید و توصیۀ معصومان علیهم السّلام بوده است. یکی از طرق ارزشیابی حدیث، ارزیابی سند و راویان آن است. بدین سبب علمی به نام «علم رجال» تاسیس و دهها اثر رجالی تدوین شده است. در میان کتب رجالی، کتاب جامع الرواه از موقعیت و جایگاه ویژهای برخوردار بوده و دارای امتیازات مهم و سودمندی است. مولف اندیشور آن با مجاهدت علمی و تلاش بیستسالۀ خویش توانسته است تحولی درشناخت راویان و شیوۀ نقد سند به وجود آورد و روش نوینی را ابداع کند که در میان پیشینیان سابقه نداشته است. ایشان با این روش ابتکاری، توانسته است به آسیبشناسی اسناد روایات کتب اربعۀ حدیثی شیعه بپردازد و به نتیایج بسیار مهم و ارزشمندی درشناخت راویان و اسناد دست یابد؛ از جمله شناسایی تصحیف در نام راویان مانند تصحیف «حسین» به «حسن» و برعکس، شناسایی تصحیف در الفاظ تحدیث مانند تصحیف «عن» به «بن» و برعکس، تمییز راویان مشترک مانند تمییز «احمد بن محمد» که مشترک بین تعدادی از راویان ازجمله «احمد بن محمد بن عیسی اشعری»، «احمد بن محمد بن خالد برقی»، «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی» است، شناخت مترادفات راوی و یکسانسازی عناوین متعدد مانند ثابت بن دینار، ثابت بن ابی صفیه، ابوحمزه ثمالی، الثمالی که همۀ آنها یک شخص میباشند، شناخت تعلیق در اسناد، شناخت افتادگی در اسناد این مقاله به تبیین و توضیح منهج جدید و روش ابتکاری محقق اردبیلی و نتایج بهدستآمدۀ آن میپردازد.
خلاصه ماشینی:
ایشان در مقدمۀ کتاب جامع الرواة نوشته است: «امتیاز مهم و ارزشمندى كه موجب قدردانى ما از ایشان گردید، همانا بهخاطر تألیف كتاب جامع الرواة بوده است؛ زیرا در این كتاب تمام راویان احادیث كتب اربعه(كافى، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحكام، الاستبصار) جمعآورى شده و نام تمام كسانى كه از راوى روایت كردهاند، و یا ایشان از آنها روایت كرده ذكر شده است، و نیز مقدار روایات هر راوى را معین و مشخص نموده و از این طریق توانسته است بعضى از نقایص و نارسایىهاى كتب رجالى موجود را برطرف کند.
»(نك: اردبیلی، ۱۴۰۳ق، ج1، مقدمۀ مؤلف) بنابراین انگیزه و هدف اصلى مؤلف از تألیف كتاب، شناسایى مشكلات موجود در اسناد و طرق مانند توحید مختلفات، تمییز مشتركات، تصحیف در اسامى راویان، سقط و افتادگى در زنجیرۀ سند و ارائۀ راهحلهاى مناسب علمى برای تصحیح احادیث بوده است تا فقیه و مستنبط احكام الهى با اطمینان بیشتر به سراغ این احادیث رفته و آنها را مستند حكم شرعى قرار بدهد.
»(نك: جامع الرواة، ج1، مقدمۀ مؤلف) منهج جدید و روش ابتكارى محقق اردبیلی در تصحیح اسانید و شناخت راویان را مىتوان در چند مرحله خلاصه کرد: مرحلۀ اول: مراجعه به اسناد روایات کتب اربعۀ حدیثی شیعه شیوۀ مؤلفان مشایخ ثلاثه(کلینی، صدوق و طوسی) در نگارش کتب اربعه، نقل حدیث با سند بوده است.