چکیده:
روزنامه یکی از ابزارهای موثر در بررسی انتقادی شرایط جامعه محسوب می شود. در ایران دوره قاجار نیز به رغم نوپا بودن جراید و موانع سیاسی و اجتماعی، اندک روزنامه های موجود در جهت ایجاد تحول در عرصه های مختلف اجتماع مطالب و مباحث انتقادی و پیشنهادی را منعکس می کردند. این فرآیند تحول خواهی در روزگاران منتهی به مشروطیت از جدیت بیشتری برخوردار بودند. روزنامه تربیت در زمره جرایدی محسوب می شد که به دلیل غلبه روحیه محافظه کاری توانست دیر زمانی به حیات خود ادامه دهد. محوریت مباحث این روزنامه فرهنگی و تربیتی بود. به زعم محمد حسین فروغی گرداننده و نویسنده اصلی روزنامه، ریشه تمام نابسامانی ها و عقب ماندگی جامعه ایران دوره قاجار به جهل باز می گشت و تنها راه برون رفت از این شرایط پناه بردن به دانش بود. نوشتار حاضر در پی آن است تا نگرش های انتقادی روزنامه نسبت به شرایط آموزشی و تربیتی جامعه دوره قاجار را بازیابی و در عین حال الگوی پیشنهادی در جهت برون رفت از این شرایط را استخراج و تحلیل و بررسی نماید. از این رو عمده سوالات مطرح در این زمینه عبارت است از این که در نگاه نویسنده روزنامه چه چالش های عمده ای در نظام آموزشی دوره قاجار به چشم می خورد و دیگر این که روزنامه برای برون رفت از شرایط موجود چه الگوهایی را مورد توجه قرار می داد؟ در منظومه فکری فروغی مهمترین عنصر تحول ساز دانش است و راه وصول به دانش از مدرسه می گذرد به همین دلیل ساختار سنتی موجود آموزشی در دوره قاجار از لحاظ کمی و کیفی فاقد ارزش و اعتبار کافی است که بتواند تحولی عمیق در پیکره اجتماع ایجاد نماید. از این رو با استفاده از تجارب موجود در غرب بایستی علاوه بر توجه به ابعاد کمی آموزش، در روش های کیفی و منابع تربیتی و آموزشی نیز بازنگری جدی صورت پذیرد.
The newspaper is one of the most effective tools in critically examining the conditions of society. In Iran, the Qajar era, in spite of the emergence of political and social barriers, few newspapers reflected on the critical and suggestive issues that led to the transformation of various social arenas.This process of transformation was more serious in the days leading up to the constitution.Tarbiat was one of the few newspapers that could survive a long time because of the overwhelming conservative spirit. According to Mohammad Hossein Foroughi, editor-in-chief of the newspaper, the root of all the turmoil and backwardness of the Qajar era was to go back to ignorance.
خلاصه ماشینی:
ازآنجاکه این مسئله نزد نویسنده به امری یقینی تبدیل شده است، ارائۀ مباحث و مطالب علمی و فرهنگی روزنامه نیز بهگونهای انتخاب و طراحی شدهاند تا درنهایت به روشنگری جدی در موضوع آموزش منتهی شوند و این همان نکتهای است که مسئله و محتوای اصلی این نوشتار را شامل میشود و نویسنده درپی آن است که دریابد در منظومۀ فکری فروغی ویژگیهای آموزش و تربیتی جامعۀ دورۀ قاجار چه خصایصی دارد و از منظر او عمدهترین نکتههای آسیبزای فضای فکری و علمی جامعه چه بوده است و درعینحال او چه راهکارها و روشهایی را برای گذار جامعه بهسوی موقعیت مطلوب پیشنهاد میدهد.
بررسی نوشتههای روزنامه و دریافت مضامین آنها بهگونهای حاکی از این نکتههاست که وی در وهلۀ اول درپی آن است تا با استفاده از مصادیق و نمونههای متعدد از توجه و تمرکز غرب به مسائل و مباحث علمی و آموزشی نشان دهد که اگر دنیای غرب امروزه در زمینههای مختلف علمی و صنعتی به مقام و موقعیتی رسیده است، ناشی از توجه به موضوع آموزش و تربیت است.
همچنین، به نوشتۀ دیگری میتوان اشاره کرد که با عنوان «رویکرد روزنامۀ اختر به توسعۀ علمی و پیشرفت و عقبماندگی» دلایل عقبماندگی فکری و فرهنگی جامعۀ ایران عصر قاجار را از نگاه گردانندگان روزنامۀ اختر بررسی کرده است (قدیمی قیداری 1396: 20، 130-148) بااینحال، دربین تحقیقات موجود نمیتوان نوشتۀ مستقلی را یافت که با رویکرد تحلیلی دادههای روزنامۀ تربیت را درمعرض کندوکاو قرار داده باشد.
4. نگرشی آسیبشناختی به مسائل آموزشی و تربیتی دورۀ قاجار همانگونهکه اشاره شد، بخشی از دادههای روزنامۀ تربیت به این مهم اختصاص داشت که نشان دهد جامعه دچار جهل و عقبماندگی فکری و علمی شده است.