چکیده:
«روش تفسیر علمی»، در کنار سایر روشها ـ همچون «تفسیر قرآن به قرآن»، «تفسیر قرآن به سنّت» و «تفسیر عقلی» ـ ازجمله روشهای تفسیر قرآن است که از جایگاهی ویژه برخوردار است. روش تفسیر علمی، عبارت است از روشی که مفسّر تلاش میکند با بهرهگیری و استخدام علوم اطمینانآور تجربی ـ بهعنوان منبعی خاص، در کنار سایر منابع ـ به فهم بهتر و بیشتر اشارات عملی آیات قرآن بپردازد؛ بهگونهای که همه معیارها و شرایط یک تفسیر صحیح رعایت شود و هیچگونه تحمیل و یا استخراجی در تفسیر به وجود نیاید. با بررسی روایات تفسیریِ برجایمانده از امام صادقj پدیدار گشت که آن حضرت، برای «علم» ـ عموماً ـ و یافتههای قطعیِ «علوم تجربی» ـ خصوصاً ـ جایگاهی ویژه قائل بوده و از روش تفسیر علمی در کنار سایر روشهای تفسیری، برای فهمِ بهتر و بیشتر اشارات علمی آیات قرآن بهرهگیری نموده است. یافتههای پژوهش نشان داد، گونههای تفسیر علمی امام صادقj، گسترهای متنوع دارد که برخی از آنها عبارت است از: حرکت زمین، جاذبه عمومی در هستی، کروی بودن زمین، نقشهای باد، زوجیت در گیاهان و همه اجزای هستی، سفارش به خوردن خوراکیهای حلال، فلسفه تحریم برخی از خوراکیها.
Method of scientific interpretation", along with other methods - such as "interpretation of the Qur'an by Qur'an", "interpretation of the Qur'an by Hadith" and "rational interpretation" - is one of the specific methods of interpretation of the Qur'an. The method of scientific interpretation is the way in which the commentator tries to better and more understand the practical references to the verses of the Qur'an by utilizing and employing the convincing empirical sciences as a special source, along with other sources, in such a way that all the criteria and conditions of a correct interpretation are observed and there is no imposition or derivation in the interpretation. Examining the surviving interpretive narrations of Imam Sadiq (as), it emerged that he gave a special place to "science" in general and the definitive findings of "experimental sciences" in particular, and he has used the method of scientific interpretation along with other methods of interpretation to better understand and more scientific references to the verses of the Qur'an. Findings showed that the types of scientific interpretation of Imam Sadiq have a wide range, some of which are: the motion of the earth, general gravity in the universe, the sphericity of the earth, the roles of wind, parity in plants and all parts of the universe, the order to eat halal foods and the philosophy of banning certain foods.
خلاصه ماشینی:
با بررسی روایات تفسیریِ برجایمانده از امام صادق( پدیدار گشت که آن حضرت، برای «علم» ـ عموماً ـ و یافتههای قطعیِ «علوم تجربی» ـ خصوصاً ـ جایگاهی ویژه قائل بوده و از روش تفسیر علمی در کنار سایر روشهای تفسیری، برای فهمِ بهتر و بیشتر اشارات علمی آیات قرآن بهرهگیری نموده است.
با بررسی روایات تفسیری برجایمانده از امام صادق(، پدیدار میگردد که آن حضرت برای «علم» ـ عموماً ـ و یافتههای قطعی «علوم تجربی» ـ خصوصاً ـ جایگاهی ویژه قائل بوده و افزون بر بهرهگیری از خود قرآن، سنّت پیامبر اکرم( و معصومین( پیش از خود و استدلالهای قطعی عقلی، از یافتههای قطعی علمی نیز ـ به فراخور ـ استفاده میکرده است که در این پژوهش، از آن با عنوان «روش تفسیر علمی» یاد میشود.
5. روش تفسیر علمی برخی از قرآنپژوهان، درباره مفهوم «روش تفسیر علمی» تعریفهایی داشتهاند؛ ازجمله: دکتر ذهبی (ذهبی، التفسیر و المفسّرون، 1409: 2/ 454)؛ امین خولی (بریل، دائرة المعارف الإسلامیة، 1419: 8/ 2324)، دکتر بکری (بکری، التعبیر الفنّی فی القرآن، 1400: 127)؛ احمد عمر أبوحجر (أبوحجر، التفسیر العلمی للقرآن فی المیزان، 1411: 66)؛ استاد محمد صباغ (صباغ، لمحات فی علوم القرآن و اتجاهات التفسیر، 1410: 203)؛ دکتر فهد رومی (فهد رومی، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، 1407: 2/ 549؛ همو، دراسات فی علوم القرآن الکریم، 1419: 28)؛ عبدالرحمن العک (العک، اصول التفسیر و قواعده، 1414: 217)؛ دکتر رضایی اصفهانی (رضایی اصفهانی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، 1383: 274؛ همو، منطق تفسیر قرآن (2)، 1385: 2/ 185ـ189)؛ دکتر رفیعی محمدی (رفیعی، سیر تدوین و تطوّر تفسیر علمی قرآن، 1386: 20ـ23)؛ موسوی بجنوردی (موسوی بجنوردی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1387: 15/ 738).