چکیده:
دستور المنجمین یکی از آثار اسماعیلیان نزاری است که بنا بر بعضی شواهد درونمتنی در حدود سال پانصد هجری نوشته شده است. در بخش پایانی این کتاب، شرحی از احوال و تواریخ زندگانی پیامبر (ص) و ائمۀ فرق مختلف شیعه، مخصوصا ائمۀ اسماعیلی و بالاخص نزار، آمده است. همین امر، به این کتاب جایگاه ویژهای در پژوهشهای اسماعیلی بخشیده است. از دستور المنجمین تنها یک نسخۀ خطی شناسایی شده که در کتابخانۀ ملی فرانسه محفوظ است و اخیرا بهصورت نسخهبرگردان منتشر شده است. محمد قزوینی در نوشتههایش پیرامون دستور المنجمین و دستنویس آن، سه فرضیه را مسلّم انگاشته است، که عبارتند از: جعل یک روایت و در ضمن آن انتساب حدیثی به امام رضا (ع) به نفع مذهب اسماعیلی از سوی مولف دستور المنجمین، استفاده و اقتباس عطاملک جوینی از این اثر و همین دستنویس در تالیف تاریخ جهانگشای، کتابت نسخۀ یادشده به دست مولف و در قلعۀ الموت. مقالۀ حاضر، به بررسی آن سه فرضیه دربارۀ متن و دستنویس دستور المنجمین میپردازد و میکوشد صحت و سقم آنها را با استناد به شواهد و قرائن تعیین کند.
The Dastoor al-Monajjemin is one of the Nizari Isma’ili works that, based on certain intratextual clues, was written around 500 / 1106. In the final section of the book, there is a biographical account of the Prophet and the Imams of various Shi’i sects, particularly, the Isma’ili leaders and, above all, Nizar. This has given the book a special standing in Isma’ili studies. Of the Dastoor al-Monajjemin only one manuscript has been identified, preserved in the Bibliotheque nationale de France, with its facsimile having recently been published. In his notes about the Dastoor al-Monajjemin, Mohammad Qazvini has proposed three hypotheses; they are as follows: forgery by the author of an account attributing therein a hadith to Imam Reza in favour of the Isma'ili denomination; adaptation from the book by Ata Malek Juvaini in writing his Tarikh-e Jahangushai (The History of the World Conqueror); copying the manuscript in question by the author himself at the Alamut Fortress. The present article examines these three hypotheses concerning the text and manuscript of the Dastoor al-Monajjemin and attempts to determine their accuracy or inaccuracy with reference to evidences and clues.
خلاصه ماشینی:
محمد قزوینی در نوشتههایش پیرامون دستور المنجمین و دستنویس آن، سه فرضیه را مسلّم انگاشته است، که عبارتند از: جعل یک روایت و در ضمن آن انتساب حدیثی به امام رضا(ع) به نفع مذهب اسماعیلی از سوی مؤلف دستور المنجمین، استفاده و اقتباس عطاملک جوینی از این اثر و همین دستنویس در تألیف تاریخ جهانگشای، کتابت نسخۀ یادشده به دست مؤلف و در قلعۀ الموت.
این سه فرضیه عبارتند از: جعل یک روایت و در ضمن آن انتساب حدیثی به امام رضا(ع) به نفع مذهب اسماعیلی از سوی مؤلف دستور المنجمین، استفاده و اقتباس عطاملک جوینی از این اثر و همین دستنویس در تألیف تاریخ جهانگشای، و بالأخره کتابت نسخۀ یادشده به دست مؤلف و در قلعۀ الموت.
اما خبر منقول در رجال کشی که مؤلف دستور المنجمین به آن استناد کرده است چیست، و چگونه است که یک عالم امامیمذهب این روایت را ـ که طبق تفسیرِ مؤلف دستور المنجمین در مخالفت تام با اعتقاد شیعیان دوازدهامامی است ـ در کتاب خود نقل کرده است؟ خبری که مؤلف دستور المنجمین به آن استناد کرده، روایتی است مفصل و طولانی (روایت 899 از اختیار معرفة الرجال، مطابق متن ویراستۀ مصطفوی)، که مضمون آن بهاجمال چنین است: ابراهیم و اسماعیل، فرزندان ابوسمال اسدی، 2 که در باب حیات یا وفات امام موسی کاظم(ع) تردید داشتند و از همین رو دربارۀ جانشینی ایشان توقف کرده بودند، 3 [در مدینه] بر امام رضا(ع) وارد شدند.