چکیده:
تاریخ عهد ساسانی یکی از مهمترین ادوار تاریخیـ اجتماعی و سیاسیـ اعتقادی سرزمین ایران است. مطالعه جنبههای اعتقادی و باورداشتی مردم ایران در این برهه تاریخی، در بافت متون ادبی و عامیانه، پژوهشی در خور توجه است. زروانیسم یکی از مهمترین و فلسفیترین مکاتب اندیشگانی و اعتقادی ایران در برهه تاریخی ساسانیان است که تاثیر مستقیمی بر روایات و قصههای عامیانه داشته است. زروان، چنانکه از متون پهلوی برمیآید، خدایی مستقل بوده و در راس اهورامزدا و اهریمن، دوگانهگرایی زرتشتی را تحت تاثیر قرار داده است. این جستار در قالب پژوهشی بینارشتهای و به شیوه توصیفیـ تحلیلی در پی خوانشی تاریخیـ اعتقادی از دوره ساسانی بر پایه متون عامه است. از میان امهات متون قصههای عامیانه مکتوب ایرانی دو قصه دارابنامه طرسوسی و قصه حمزه گزینش شده است. دلیل گزینش این دو قصه همسانی یا تقریب بنمایه، زبان و زمان آنها و نیز میزان بازتاب مولفههای زروانی در آنهاست. مسئله این پژوهش این است که زروانیسم چه تاثیری بر متون عامه داشته است، جلوه باورهای این آیین در این متون شامل چه مولفههایی است و بسامد کدام باور بیش از دیگر باورهاست؟ به نظر میرسد متون عامهای که دارای بنمایههای حماسیـ اساطیری و مربوط به دوره تاریخی ساسانیان هستند، بیش از دیگر متون با این باورها درآمیختهاند. چنانکه میزان بازتاب این باورها در دارابنامه بیش از قصه حمزه است. مهمترین باورهای زروانی بازتابیافته در این دو قصه شامل این موارد است: فالگیری و اسطرلابنگری، نگاه منفی به زن، سرنوشت محتوم، اعتقاد به جزا و پاداش این جهانی، نکوهش آز، بازتاب معنادار اعداد رمزی هفت و دوازده، بخت و اقبال، حضور پربسامد حکیمان و خلقتهای گوناگون و فراواقعی. اسطرلابنگری با 48 مورد، عدد رمزی هفت با 36 مورد، محتوم بودن سرنوشت با 30 مورد، حضور حکیمان با 29 مورد، خلقتهای گوناگون و فراواقعی با 29 مورد، عدد رمزی دوازده با 26 مورد، نگاه منفی به زنان با 25 مورد، جزا و پاداش این جهانی با 12 مورد، بخت و اقبال با 8 مورد و نکوهش آز با 7 مورد بهترتیب بیشترین بسامد را دارا هستند.
The history of the Sassanid era is one of the most important historical-social and political-religious
periods of Iran. The study of the doctrinal and ideological aspects of the Iranian people in this
historical period, in the context of literary and folk texts, is a remarkable research. Zarwanism
is one of the most important and philosophical schools of thought and belief in Iran during the
Sassanid historical period that had a direct impact on folklore and folk tales. This research is
in the form of interdisciplinary research and descriptive-analytical method following a historicaldoctrinal
reading of the Sassanid period based on folk texts. Among the most important texts
of Iranian written folk tales, two stories of Darabnameh Tarsousi and the story of Hamzeh have
been selected. The reason for choosing these two stories is their similarity or approximation, their
language and time, as well as the degree of reflection of Zarwani components in them. The issue
of this research is what effect has Zarwanism had on folk texts, what are the components of the
beliefs of this religion in these texts, and which belief is more frequent than other beliefs? It seems
that popular texts that have epic-mythological themes and belong to the Sassanid historical period,
more than other texts are associated with these beliefs. The most important Zarwani beliefs
reflected in these two stories include, namely, divination and astrology, negative view of women,
inevitable destiny, belief in the punishment and reward of this world, condemnation, meaningful
reflection of the symbolic numbers seven and twelve, luck, the frequent presence of sages and
various and surreal creations. The article concludes that astrology with 48 cases, code number
seven with 36 cases, inevitability of fate with 30 cases, presence of sages with 29 cases, various
and surreal creations with 29 cases, code number twelve with 26 cases, negative view of women
with 25 cases, punishment and the reward of this world with 12 cases, luck with 8 cases and
condemnation with 7 cases have the highest frequency, respectively.
خلاصه ماشینی:
مهم ترین باورهای زروانی بازتاب یافته در این دو قصه شامل این موارد است : فال گیری و اسطرلاب نگری، نگاه منفی به زن ، سرنوشت محتوم ، اعتقاد به جزا و پاداش این جهانی، نکوهش آز، بازتاب معنادار اعداد رمزی هفت و دوازده ، بخت و اقبال ، حضور پربسامد حکیمان و خلقت های گوناگون و فراواقعی.
اسطرلاب نگری با ٤٨ مورد، عدد رمزی هفت با ٣٦ مورد، محتوم بودن سرنوشت با ٣٠ مورد، حضور حکیمان با ٢٩ مورد، خلقت های گوناگون و فراواقعی با ٢٩ مورد، عدد رمزی دوازده با ٢٦ مورد، نگاه منفی به زنان با ٢٥ مورد، جزا و پاداش این جهانی با ١٢ مورد، بخت و اقبال با ٨ مورد و نکوهش آز با ٧ مورد به ترتیب بیشترین بسامد را دارا هستند.
ساسانیان ، زروان ، داراب نامه طرسوسی، قصه حمزه A study on reflection of Zarwani Beliefs in Iranian Written Folk Tales (Case study: Darabnameh and Hamza’s story) Omid Golanbari3/Amirabbas azizifar4 Abstract The history of the Sassanid era is one of the most important historical-social and political-religious periods of Iran.
١ پژوهش حاضر برحســب مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفــی تحلیلی ، ابتدا در باب موضوع محوری پژوهش ، یعنی زروان و زروانیسم ، بحث می کند و سپس با مطالعه منابع هدف (داراب نامه طرسوسی و قصه حمزه ) بازتاب باورهای زروانی و میزان بسامد آنها را در این قصه ها می کاود.