چکیده:
هدف: تکنیک روش تحلیل محتوا از جمله مطالعات میانرشتهای علوم قرآن و حدیث در دورۀ اخیر است که از حوزۀ علوم اجتماعی به عرصۀ مطالعات قرآنی- حدیثی راه یافته و با هدف ارائۀ چارچوب منسجم و مدل منطقی در مطالعات با شیوۀ تحلیلی- ساختاری، متون دینی را پردازش میکند. این مقاله در سه بخش اصلی به معرفی، مبانی و کارکردهای روش تحلیل محتوا در مطالعات متون دینی به عنوان یکی از ظرفیتهای مطالعات میانرشتهای علوم قرآن و حدیث پرداخته است. روش: این مقاله با بهرهگیری از روش توصیفی- تحلیلی، ظرفیتها و کارکردهای روش تحلیل محتوا را در مطالعات علوم قران و حدیث بررسی کرده است. یافتهها و نتیجهگیری: مهمترین یافتههای این مطالعه از رهگذر استخراج مبانی مطالعات میانرشتهای تحلیل محتوا این است که روش تحلیل محتوا از دو مبنای خاص روششناختی و معرفتشناختی برخوردار است. کثرتگرایی و ترکیب همگرایانه از مهمترین مبانی روششناختی روش تحلیل محتواست. همچنین پرهیز از یکسونگری در قبال پدیدهها و متون، از جمله مبانی معرفتشناختی مطالعات میانرشتهای تحلیل محتواست. کاربست این روش در متون دینی دارای کارکردهای متنوّعی از جمله تنقیح مطالب، پایایی، تقلیلگرایی، نگرش چند سطحی، لایهشناسی متون، مقایسۀ متون مشترک و از همه مهمتر، تخریج مدل منطقی است که از طریق این کارکردها میتوان مطالعات میانرشتهای در علوم قرآن و حدیث را توسعه و تعمیم بخشید.
Objectives: The technique of content analysis methodology is considered as an interdisciplinary study of Quranic and Hadith sciences in the recent period, which has come from the field of social sciences in the field of Quranic-etymological studies. In order to provide a coherent framework and logical model in studies with analytic- The structure of religious texts is being processed. This paper, in three main sections, introduces the foundations and functions of the content analysis method in religious texts studies as one of the interdisciplinary capacities of Quran and Hadith sciences. Method: This paper, using descriptive-analytical method, studies the capacities and carers of the method of content analysis in the studies of Quranic and hadith sciences. Results and Conclusion: The most important findings of this study, through the extraction of the foundations of interdisciplinary study of content analysis, are that content analysis method has two specific methodological and epistemological bases. The pluralism and the convergent combination of the most important methodological foundations of the content analysis method, as well as the avoidance of one-way relation to phenomena and texts, are the epistemological foundations of interdisciplinary content analysis. The application of this method in religious texts has a variety of functions, including compilation, reliability, reducibility, multilevel attitude, laminarogy of texts, and comparison of common texts and, most importantly, the degradation of the logical model through which interdisciplinary studies in science The Quran and hadith have been developed and generalized.
خلاصه ماشینی:
اين مقاله در سه بخش اصلي به معرفي، مباني و کارکردهاي روش تحليل محتوا در مطالعات متون ديني به عنوان يکي از ظرفيتهاي مطالعات ميان رشته اي علوم قرآن و حديث پرداخته است .
کاربست اين روش در متون ديني داراي کارکردهاي متنوّعي از جمله تنقيح مطالب ، پايايي، تقليل گرايي، نگرش چند سطحي، لايه شناسي متون ، مقايسۀ متون مشترک و از همه مهم تر، تخريج مدل منطقي است که از طريق اين کارکردها ميتوان مطالعات ميان رشته اي در علوم قرآن و حديث را توسعه و تعميم بخشيد.
در اين پژوهش به منظور معرفي هر چه بيشتر تکنيک روش تحليل محتوا و کاربست آن در متون ديني، پس از معرفي روش تحليل محتوا، به پرسشهاي ذيل پاسخ داده ميشود: - مباني مطالعات ميان رشته اي تحليل محتوا چيست ؟ - کاربست روش تحليل محتوا در متون قرآني و روايي، داراي چه کارکردهايي است ؟ ب ) معرفي تکنيک پژوهش «تحليل محتوا» تحليل محتوا يکي از روشهاي شناسايي و جمع آوري اطلاعات است که با توجه به موضوع ، شرايط و هدف هر تحقيقي، کاربردي خاص پيدا ميکند و تلاش دارد از طريق بررسي اسناد مکتوب متني و غير متني، به واکاوي ماهيت اسناد بپردازد(ر.
(پاکتچي، ١٣٩٣: ١٤٤) گفتني است مباني مطالعات ميان رشته اي تحليل محتوا، مباني ثابتي است ؛ اما روشها و در نتيجه کارکردهاي آن متفاوت است ؛ زيرا روشها و شيوه هاي و رود به تحليل متن متفاوت است و به اين مسئله در کارکردهاي تحليل محتوا بايد توجه شود؛ يعني متناسب با متن ، روش مورد نظر اّتخاذ شود.