چکیده:
تاویل یا تفسیر باطنی قرآن کریم، از جمله کارهای مهمی است که صدرالمتالهین، به پیروی از عارفان مسلمان، به صورت گسترده بدان پرداخته است. در این مقاله، به بررسی برخی از ابعاد این حرکت علمی و تفسیری ملاصدرا پرداخته ایم و نشان خواهیم داد که از دید ملاصدرا، تاویل عرفانی قرآن کریم بر چه مبانی ای استوار است و از چه ضوابطی بهره می برد؟ با پیگیری آثار ملاصدرا، در می یابیم که از نگاه وی، تفسیر باطنی بر مبانی ذیل استوار است: ۱. ذومراتب بودن عالم کبیر؛ ۲. ذومراتب بودن قرآن کریم از نظر وجودی؛ ۳. ذومراتب بودن عالم صغیر (انسان)؛ ۴. تطبیق مراتب این سه بر یکدیگر؛ ۴. ذومراتب بودن قرآن کریم از نظر معنایی؛ ۵. مقصود خداوند بودن همه معانی ظهری و بطنی قرآن کریم؛ ۶. منحصر نبودن آگاهی از تاویل قرآن کریم به خداوند و معصومانg؛ ۷. وضع الفاظ برای روح معانی.
همچنین برخی از مهم ترین ضوابط تاویل عرفانی قرآن کریم از دیدگاه ملاصدرا عبارت اند از: مخالف نبودن معانی باطنی با ظاهر قرآن کریم، مخالف نبودن معانی باطنی با قواعد دینی و مخالف نبودن معانی باطنی با معارف حق یقینی.
Like the other Muslim mystics, Sadr al-Muta'-allehin has extensively dealt with the mystical or esoteric interpretation of the holy Qur'an. In order to examine some of the dimensions of this scientific and interpretive endeavor of Mulla Sadra, the present paper discusses the principles and criteria for Mulla Sadra's views on the mystical interpretation of the holy Qur’an. Research on the works of Mulla Sadra shows that in his view, the bases for esoteric interpretation are as follow: multi-level macrocosmos, existentially multi-level holy Qur'an, multi-level microcosmos (human) and the consistency of these three levels, the multi-level meanings of the holy Quran, the reference of all the outward and inward meanings of the holy Quran to God, the unexclusiveness of awareness of the esoteric interpretation of the holy Quran to God and the infallibles (as) and setting words for the spirit of meanings. Also, some of the most important criteria for the mystical interpretation of the holy Qur'an from Mulla Sadra's point of view are: non-opposition of the inner meanings to the outward words of the holy Qur'an, non- opposition of the inner meanings with the religious rules, and non- opposition of inner meanings with the teachings of absolute Truth.
خلاصه ماشینی:
ازاینرو، صدرالمتألهین، با منحصر دانستن معانی آیات قرآن کریم، به سطح اول آن ـ که درخور فهم عموم مردم است ـ بسیار مخالف است و بلکه گاهی با وجود تأکید بر حجیت ظواهر، سطح نخستین آیات را از جهت چگونگی تطبیق مفاهیم بر مصادیق، مقصود نمیداند و برای این کتاب الهی و آسمانی، بطون متعدد و معانی طولی بیشماری قائل بوده و بر این باور است که فهم «روح»، «لبّ» و «سرّ» قرآن، مخصوص «اولوا الالباب» و صاحبان «حکمت» واقعی و بهرهمندان از «الهام» ربانی است: لکن انسان قشری و ظاهری، جز معانی قشری را درک نمیکند و اما روح قرآن و لبّ و سرّ آن را، تنها «اولوا الالباب» درمییابند و ایشان نیز نه به مدد علوم مکتسب از راه تعلم و تفکر، بلکه به مدد علوم لدنّی بدان دست مییابند...
با دقت در صدر و سیاق کلمات ملاصدرا که برخی از آنها پیش از این نقل شد و برخی دیگر هم در ادامه نقل خواهد شد، این اطمینان و یقین برای انسان بهدست میآید که وی در این زمینه نیز کاملاً با عارفان و اهل معرفت موافق است و همه معانی ظاهری و باطنی قرآن کریم را مقصود خداوند میداند؛ برای نمونه، بار دیگر به سخن زیر دقت کنید: هر مرتبه و مقام از قرآن، حاملانی دارد که آن را حفظ میکنند و به درک آن توفیق نمییابند، مگر به شرط طهارت از حدث یا از حدوث و نزاهت و جداییشان از مکان یا از امکان.