چکیده:
انتظار مولفه مهمی در هویت شیعه است، ولی رهیافت شیعیان همیشه در مورد این مفهوم و مولفه یکسان و همنوا نبوده است. این نوشتار به شیوه استنادی- تحلیلی، دو جریان اصلی در خصوص انتظار را کاویده و به این نتیجه رسیده که پیش از دوره معاصر، جریان فکری- معرفتی تقدیرگرا که در آن نقش چندانی به فعالیتهای جمعی سپرده نمیشد دارای هژمون بوده است.
در دوران حاضر به دلایلی، از جمله شرایط برون هویتیِ شیعه، جریان فکری - معرفتی اصلاحگرا که به جنبههای تمدنی هویت شیعه ارزش میدهد بر هویت شیعه هژمون شده و باعث تحولاتی در اجتماع و سیاست شیعیان گردیده است.
خلاصه ماشینی:
بـرای مثـال، در زمـان حضـور / ائمه با توجه به هژمون بودن گفتمان تغلب (گفتمان اهل سنت )، شیعه با توجه به شرایط ً گفتمانیاش تصمیم میگرفت که آیا قیام به سیف امکان و مجال تحقق دارد یا نه ؟ و آیا فضا برای بروز نشانه های دیگر هویت شیعه مانند اجرای شعائر مـذهبی مهیاسـت یـا بایـد تقیـه نمود؟ یا فضا برای شیعیان به گونه ای است که در صورت عدم فعالیـت یکـی از نشـانه هـای گفتمانی، ممکن است کل گفتمان اسلامی به مخاطره افتد؛ مانند زمـان بـه قـدرت رسـیدن / یزیدبن معاویه و قیام امام حسین در سال ۶۰ هجری.
گفتمان حکومـت اسلامی بیشتر از سوی اندیشمندان و عالمان شیعه نظریـه پـردازی و گفتمـانسـازی شـده است ؛ اما گفتمان انقلاب اسلامی تنها حاصل اندیشه سازی عالمان شیعه نیست ؛ بلکه در بطن خود حاکی از تمایلات و تلاش های هویتی بسیاری از شیعیان اسـت کـه بـرای ایـن ً هدف، فعالانه و مجاهدانه پا به میدان گذاشته اند تا از هویت خویش دفاع و در برابر دیگر هویت ها غیریت سازی کنند.
انقلاب اسلامی، انقلابی از سوی شیعیان با تکیه بـر نشانه های هویتی شیعه علیه گفتمان هایی است که به صورت ساختاری و در سطح جهـانی، درصدد نفی و طرد هویت اسلامی و شیعی از جامعه شیعه بودند.
جان بیلیس و استیو اسمیت در کتاب مشترکشان تحت عنوان جهانی شدن سیاست ، به این امر اشاره کرده اند و به گونه ای شکل گیری انقلاب اسلامی را واکنشی هویتی بـر علیـه تحمیل نوع حکومت از سوی ساختار نظام بین الملل قملداد میکنند (بیلیس و دیگران، ۱۳۸۳: ج۲، ص ۱۴۲۴).