چکیده:
موسیقی لفظی شعر که به جمالشناسی شعر اطلاق میشود، بزرگترین عامل سحرآمیز است که مخاطب را متحیّر میسازد. قافیه و ردیف در این دامنه، مانند یک مرجع در موسیقی هر بیت، نقشی بسیار برجسته به عهده دارد. در این جستار، قافیه و ردیف در دیوان عراقی از زوایای گوناگون، به شیوة توصیفی– تحلیلی، مورد ارزیابی و پردازش قرار گرفته و نتیجه چنین شده است: غزلها، دارای وزنهای متداول و پرکاربرد هستند. فهمیدن کلام در غزلها آسان و روان است. 63 درصد از قافیهها، به هجای کشیده و به شکل قافیة مردف بوده، به ردف اصلی ختم شدهاند و دارای کشش لازم در موسیقی کلمه هستند و 24 درصد قافیهها به هجای ساده ختم شده، دارای حرف رَوی مصوّت یا ردیف هستند و کشش و شرایط لازم برای روانی موسیقی را دارند. 64 درصد از غزلها دارای ردیف هستند و بدین ترتیب، حرف ساکن پایان واژة قافیه در بیشتر غزلها بهخوبی تلفّظ شده، موسیقی کامل برقرار گردیده است. ارتباط آوایی واحدهای زنجیری و زبرزنجیری در زنجیرة گفتار، بین قافیه و ردیف و سایر واژهها در هر بیت، دارای هارمونی دلپذیر و موسیقی فاخر و زیبایی است؛ ولی در غزلها، تکرار قافیه، ردیف و مطلع، زیاد به چشم میخورد.
The verbal music in poem, named aesthetics, is the first and most important element of the beauty of poem and can fascinates addressee. Rhyme, radif in verbal music plays a very important role and serves as a pillar and reference in the music of every line. In this text, we explore types of rhyme and radif and their musical roles in Iraqi's sonnets. Iraqi is the great mystic and poet who lived in 7th century. We evaluated rhyme and radif, used in his poem book from different angels, in a descriptive-analytical way. The following results were achieved: Sonnets, have used common and frequently used rhythms. His expression is fluent and understandable. 63% of the rhyme words are ended with high syllable, in form of obligated mordaf to main redf and absolute mordaf to main redf. This issue provides the context for music of word and beautifies the thoughts. 24% of the rhymes ended with simple syllable have been in obligated and absolute form. In these rhymes, for having the necessary condition for fluency of the music, vowels or a suitable radif with a high syllable have been used. 64% of Iraqi's sonnets have radifs, so the last consonant of the rhyme with poor pronunciation in these sonnets is well-pronounced and the necessary music of the poem is achieved. The phonetic relationship between the chains and sub-chains in the chain of words, between rhyme and radif, and the other words in each line has a good harmony and nice beautiful music.But in Iraqi's sonnets, contents are similar and imagination is low, and repetitions of rhyme, radif and the first line (Matla') are in excess of need.
خلاصه ماشینی:
در اين جستار، قافيه و رديف در ديوان عراقي از زواياي گوناگون ، به شيؤە توصيفي– تحليلي، مورد ارزيابي و پردازش قرار گرفته و نتيجه چنين شده است : غزل ها، داراي وزن هاي متداول و پرکاربرد هستند.
در اين جستار ابتدا به قافيه ، رديف و موارد مربوط ديگر، اشاره اي مختصر شده ، سپس اقسام قافيه و رديف در تمام غزل هاي عراقي تعيين و از ميان هر گروه قافيه ، مطلع يک غزل مناسب به عنوان نمونه ، با توجه به عوامل موسيقيساز و آواي واکه و همخوان هاي موجود در ساختمان واژٔە قافيه و رديف ، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است .
قافيۀ مقيدٔە مقيد به حرف قيد: ١٢ غزل به شماره هاي – – (رجوع شود به تصویر صفحه) اين قافيه داراي هجاي بسته از نوع CVCC است و به دليل اينکه روي، در پايان کشش قافيه ميآيد، به خوبي تلفظ نميشود و موسيقي واژٔە قافيه برخلاف کشش خوبي که دارد، ناقص ميماند و گوش از شنيدن کامل کلمۀ قافيه ، محروم شده ، بخشي از لذت شنيداري را از دست ميدهد.
قافيۀ سادٔە موصولۀ مطلق : ١٤ غزل به شماره هاي ٣٣ – ٣٥ – ٥٠ – ٦٦ – ٦٧ (رجوع شود به تصویر صفحه) در اين قافيه ها به دليل کوچک بودن هجاي قافيه ، با اينکه حرف روي تلفظ ميشود، ٧٩ درصد از آن ها همراه با رديف سروده شده اند و در ٥٠ درصد از آن ها براي حرف روي، از واکۀ (مصوت ) بلند و بيشتر واکۀ «ا» استفاده شده که داراي آواي دلنشين تر است .