چکیده:
از مهمترین مباحث علم اصول فقه، سیره یا بنای عقلاست؛ چراکه هم طریقی برای اثبات مهمترین ادله فقه همچون اخبار آحاد و ظواهر است و هم به صورت مستقیم در مسیر استنباط فقهی واقع میشود و بنابراین با گذر زمان جایگاه آن در فقه و مخصوصا فقه سیاسی، برجستهتر شده است. این در حالی است که با توجه به تاثیرات گسترده عملیاتیکردن تولیدات فقه سیاسی بر جامعه و شهروندان، چنانچه کاربرد بنای عقلا در فقه سیاسی روشمند نباشد، مفاسد آن نمود بیشتری نسبت به فقه فردی دارد و منجر به متهمشدن فقه به ناکارآمدی خواهد شد؛ بنابراین بررسی جایگاه بنای عقلا در فقه سیاسی و تنقیح حدود اعتبار آن امری لازم است و نقطه آغاز نیز، بررسی میراث علمای علم اصول در زمینه بنای عقلا و ظرفیت آرای ایشان در بحث بنای عقلا برای فقه سیاسی است. هدف این نوشتار، استخراج ظرفیتهای مبانی روششناختی امام خمینی& به عنوان یک فقیه سیاسی است و نویسنده از طریق روش توصیفی تحلیلی، با بررسی مبانی اصولی امام خمینی& درباره بنای عقلا، به این نتیجه می رسد که مبانی ایشان هم به صورت غیرمستقیم و از طریق اعتباربخشی به ادله فقه سیاسی و هم به صورت مستقیم و بهعنوان دلیلی مستقل یا غیرمستقل، برای استنباط احکام در حوزه فقه سیاسی ظرفیتهای مهمی دارد و میتواند بخشی از فقر ادله نقلی یا ضعف روش در استفاده از ادله نقلی را برطرف کند.
One of the most important topics in the science of the principles of jurisprudence is the tradition or the construction of reason; because it is both a way to prove the most important arguments of jurisprudence, such as the news of individuals and appearances, and it is also directly in the path of jurisprudential inference; therefore, over time, Its place in jurisprudence, and especially in political jurisprudence, has become more prominent. However, due to the widespread effects of operationalizing the products of political jurisprudence on society and citizens, if the use of the building of reason in political jurisprudence is not methodical, its corruptions will be more pronounced than individual jurisprudence and will lead to accuse jurisprudence of inefficiency. Therefore, it is necessary to study the position of the rational building in political jurisprudence and refine its validity, and the starting point is to study the heritage of the scholars of the science of principles in the field of rational construction and the capacity of their opinions in discussing the rational building for political jurisprudence. The purpose of this article is to extract the capacities of Imam Khomeini's methodological foundations as a political jurist. Accreditation of political jurisprudential arguments, both directly and as an independent or non-independent argument, has significant potential for inferring rulings in the field of political jurisprudence and can alleviate some of the poverty of narrative arguments or the weakness of the method in using narrative arguments.
خلاصه ماشینی:
ظرفیتهای مبانی امام خمینی& درباره بنای عقلا برای فقه سیاسی هادی جلالی اصل تاریخ دریافت: 23/01/1398 تاریخ پذیرش: 15/04/1399 چکیده از مهمترین مباحث علم اصول فقه، سیره یا بنای عقلاست؛ چراکه هم طریقی برای اثبات مهمترین ادله فقه همچون اِخبار آحاد و ظواهر است و هم به صورت مستقیم در مسیر استنباط فقهی واقع میشود و بنابراین با گذر زمان جایگاه آن در فقه و مخصوصاً فقه سیاسی، برجستهتر شده است.
درباره اعتبار بنای عقلا در تشخیص حکم بر اساس دیدگاه امام خمینی& به نظر میرسد ایشان یا از جهت کبروی یا از جهت صغروی تغییر کرده است؛ چراکه ایشان در کتاب انوار الهدایه بناهایی از عقلا را که ردعشان موجب اختلال نظام میشود، مانند حجیّت قول لغوی، نیازمند جعل حجّیت نمیدانند: امارات متداوله بر زبان اصحاب محقق ما، جملگی از امارات عقلائیهای هستند که عقلا در معاملات و سیاسات و جمیع امورشان به آن عمل میکنند؛ بهگونهایکه اگر شارع از عمل به آن ردع کند، نظام جامعه مختل میشود و حیات اجتماعی متوقف میگردد و هر آنچه اینگونه نزد کلیه عقلا باشد، معنایی برای جعل حجّیت برای آن و قراردادنش به عنوان کاشف احرازکننده واقع وجود ندارد و این طرق عقلائیه- مانند ظواهر و قول لغوی و خبر ثقه و ید و اصالة الصحة در عمل دیگری- را میبینی که عقلا همگی به آن عمل میکنند بدون اینکه انتظار جعل و تنفیذ از شارع داشته باشند، بلکه دلیلی بر حجیتش بهگونهایکه بتوان به آن تکیه کرد، بهجز بنای عقلا وجود ندارد و شارع به این بناها همچون یکی از عقلا عمل کرده است (خمینی، 1415ق (ب)، ج1، صص 105-106).