چکیده:
امروزه متعارف بودن بهعنوان یکی از اصول حقوقی در حقوق قراردادهای اروپایی از جایگاه مهمی برخوردار است. این قاعده با توجه به مصادیق فراوان و کاربرد گسترده، در بسیاری از اسناد بینالمللی مانند کنوانسیون بیع بینالمللی کالا، اصول حقوق قراردادهای اروپایی و حقوق پیشنهادی بیع مشترک اروپا بهعنوان یکی از اصول مهم حقوق قراردادها شناخته شده است. متعارف بودن بهمعنای آنچه یک انسان متعارف در اوضاع و احوال مشابه انجام میدهد، دارای آثار گستردهای در مراحل انعقاد، اجرا و تفسیر قرارداد و تکمیلکننده و محدودکنندۀ قواعد قراردادی است. با بررسی اسناد بینالمللی و حقوق ایران درمییابیم که متعارف بودن در حقوق ایران برخلاف حقوق اروپا بهعنوان یک اصل حقوقی مصرّح شناخته نشده است؛ با وجود این با استقرا در مصادیق متعارف بودن در حقوق موضوعه ایران و نیز با توجه به امضایی بودن احکام معاملات و تایید رویه متعارف در اغلب موارد، بهویژه اهمیت فراوان عرف و عادت، این پرسش مطرح میشود که آیا میتوان در حقوق ایران نیز همسو با اسناد بینالمللی، متعارف بودن را بهعنوان یک اصل حقوقی مورد پذیرش قرار داد. در این مقاله این سوال را بررسی میکنیم.
Nowadays, reasonability has played an important role as one of the legal principles in European contract law. This rule is recognized as one of the most important principles of the contract law because of wide usage in many international documents such as Convention on International sale of Goods, principles of European contract law and proposed common law of European trade. Reasonableness means that what a normal person does in a similar situation which has wide effects in concluding, enforcing, and interpreting a contract, and complementing and limiting the rules of contract. By considering international documents and Iranian law, we find that Reasonableness in Iranian law, unlike European law, is not recognized as a well known legal principle. However, with the establishment of Reasonableness examples in Iranian law and also with the confirmation of the rules of transactions in sharia and the approval of conventional procedures in most cases, especially the great importance of custom and habit, the question arises whether in Iranian law like International documents reasonability is recognized as a legal principle. In this article, we consider this question.
خلاصه ماشینی:
(Reasonableness and law, 2009: 5) ماده (5) حقوق پیشنهادی مشترک بیع اروپا در مفهوم متعارف بودن مقرر میدارد: «متعارف بودن بهطورِ عینی تعیین میشود، با توجه به ماهیت و هدف قرارداد، اوضاع و احوال مورد، عرف و رویههای تجاری و حرفهای مربوط.
با بررسی مصادیق متعارف بودن در حقوق موضوعه هرچند در برخی قوانین ردِپای پذیرش این اصل را میتوان بهویژه در استناد فراوان به عرف و عادت و مقررات حاکم بر انعقاد، اجرا و تفسیر قرارداد ملاحظه نمود، اما وجود اصل کلی متعارف بودن محل تردید است.
نتیجهگیری متعارف بودن به معنای آنچه یک انسان متعارف در اوضاع و احوال مشابه مبتنی بر مبانی اخلاقی و عُقلایی انجام میدهد و بهطورِ عینی با توجه به ماهیت و هدف قرارداد، اوضاع و احوال مورد، عرف و رویههای تجاری و حرفهای مربوط تعیین میشود، بهعنوانِ یکی از اصول حقوقی مصرّح در حقوق جدید اروپا بر مراحل مختلف قرارداد از انعقاد، اجرا و تفسیر قرارداد حاکم است.
در قانون مدنی ایران نیز موارد استناد به آن فراوان است؛ ازاینرو با توجه به اهمیت و کاربرد فراوان عرف و عادت در حقوق ما و مصادیق و کاربرد گسترده متعارف بودن در مقرارت مربوط به انعقاد، تفسیر و اجرای قراردادهای ایران، میتوان متعارف بودن را که ابزاری برای تصمیمگیری عادلانه و منصفانه در روابط قراردادی است و میتواند موجب تحول و پویایی حقوق قراردادها شود، دستِکم در برخی موارد بهعنوانِ اصل حقوقی مورد پذیرش قرار داد.