چکیده:
بیپرواییهای حلاج در شکستن سنّتهای مورد قبول صوفیان و طرد شدن از حلقۀ نزدیکان مشایخ عصر، علیالخصوص جنید بغدادی، باعث شد صوفیان در بسیاری از آثار اولیۀ خود، توجه چندانی به او نکنند و تنها به ذکر چند حکایت کوتاه از او بسنده نمایند؛ اما هجویری اولینبار در کشفالمحجوب با مطرح ساختن اتهامات حلاج، در پی پاسخگویی به آنها برآمد. هجویری که وابسته به مکتب جنیدیه است، مخالفتهای جنید با حلاج را نادیده میگیرد، تا بتواند به گونهای حلاج را تبرئه کند که تهمتی متوجه جنید نباشد. با جستجو در عبارات هجویری در خصوص حلاج به تناقضات زیادی برمیخوریم که حاصل همین رویکرد دوگانه است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، علاوه بر نشاندادن بخشی از این پریشانگوییها، رویکرد هجویری را به شخصیت حلاج با دقت در لقب اعطایی او، یعنی «مستغرق معنی و مستهلک دعوی»، بررسی کردهایم. ضمن برشمردن مصادیق مختلف «دعوی» و «معنی» در کشفالمحجوب، مشخص شد که «زبان عبارت و اشارت» مهمترین مصداق «معنی» و «دعوی» در کشفالمحجوب است. از این منظر، هجویری سعی دارد بیپروایی حلاج را در افشاء اسرار الهی از مقولة «دعوی» بشمارد و با پیوندزدن آن به بحث «سکر» و «صحو»، نظر جنید را مبنی بر «ترجیح سکوت بر کلام» تأیید کند.
The recklessnesses of Hallaj in breaking the traditions of the Sufis and his expelling from the circle of great Sufis, especially Junayd of Baghdad, caused the mystics to pay little attention to him in many of their early works and to mention only a few short anecdotes about him. But for the first time, al-Hujwiri in his book, Kashf al-mahjub (Unveiling of the Hidden), sought to respond to the accusations made against Hallaj. Al-Hujwiri belongs to the school of Junayd and turns a blind eye to Junayd's opposition to Hallaj in order to acquit Hallaj in such a way that no one slanders Junayd. Using the descriptive-analytical method, in the present article, we have examined Al-Hujwiri 's attitude towards Hallaj and have carefully considered the title "absorbed in the Meaning and drowned in claiming” bestowed on Hallaj by him. Examining the various instances of "claiming" and "meaning" in Kashf al-mahjub, shows that "the language of sign and gesture” is the most important example in the book. From this perspective, Hujwiri tries to show that Hallaj's recklessness in revealing divine secrets is a "claim"; he links the procedure of Hallaj to the subject of “sobriety (sahw) and intoxication (sukr)” and confirms Junayd's view that “silence is preferable to words”.
خلاصه ماشینی:
(١٣٣١: ٣٠٨و٣٠٧) چنان که اين تقسيم بندي او از موافقان و مخالفان حلاج ، منبع کتاب هاي تاريخي بعد از خود همچون تاريخ بغداد (خطيب بغدادي ١٤١٧: ١١٢) و کتاب هايي همچون طبقات الصوفيه هروي (انصاري ١٣٦٢: ٣٨٠) کشف المحجوب (هجويري ١٣٩٦: ٢٢٩) و تذکرالاولياء (عطار ١٣٤٦: ٥٠٩) قرارگرفته است .
سؤال پژوهش دلايل هجويري در اعطاي لقب «مستغرق معني و مستهلک دعوي» به حلاج چيست ؟مصداق هاي مهم «معني و دعوي» در کشف المحجوب کدم اند؟ جايگاه «عبارت » و «اشارت » در زبان اهل صوفيه و نسبت آن با «معني و دعوي» چيست ؟ اين لقب تا چه اندازه مؤيد ديدگاه جنيد نسبت به حلاج است ؟ پيشينۀ پژوهش عليرغم اينکه آثار زيادي اعم از کتاب و مقاله دربارة وجوه مختلف شخصيت حلاج نوشته شده ، اما تاکنون اثري مستقل دربارة تأثير آموزه هاي جنيد بغدادي در رويکرد هجويري به حلاج نگاشته نشده و به تبع همين امر، مسألۀ لقب اعطايي هجويري به حلاج نيز مغفول مانده است .
(هجويري ١٣٩٦: ٥٢٣ـ٥٢٢) در اينجا با يکي از مهم ترين مصداق هاي دعوي و معني در نظام تصوف روبرو ميشويم که يکي از اصليترين و اصيل ترين آموزه هاي جنيد بغدادي است که تبيين آن به وسيلۀ هجويري صورت گرفته است ؛ به عبارت ديگر با اين استدلالات ما به توجيه سخن مشهور اهل تصوف در حق حلاج ، يعني آشکار کردن سرّ الهي پي ميبريم .
Ansārī Herāvī, Abu Esma’īl abdo al-lāh ebne abi Mansūr mohammad.
Ansārī Herāvī, Abu Esma’īl abdo al-lāh ebne abi Mansūr mohammad.