چکیده:
ابن خلدون از مهمترین اندیشمندان اجتماعی مسلمان است که حدود 600سال پیش در تونس میزیست. وی بر کتاب تاریخ خود مقدمهای در دو جلد و بالغ بر هزار صفحه پیرامون علل وعوامل ظهور و سقوط دولتهابه رشته تقریر درآورد. دراین مقدمه ایشان به ابداع علمی تحت عنوان "عمران" اذعان نموده که محتوای آن علم، همان جامعه شناسی امروزین است. به همین خاطر گروه بسیاری (از جمله جامعه شناسان مسلمان) معتقدند که وی از اولین جامعه شناسان و تحلیلگران حوزه این علم و مبدع اصلی علم جامعه شناسی است.
ابن خلدون در کتاب مقدمه پدیدههای اجتماعی را به دو روش علمی استقرایی و روش قیاسی، همچنین روشهای مشاهده مستقیم و غیر مستقیم، مورد بررسی قرار داده است. مباحثی که در حوزه جامعه شناسی سیاسی مورد بررسی و تفحص قرارده است شامل: عوامل ایجابی دولتها، عوامل انحطاط دولتها، نشانههای زوال دولتها وبطورکلی تغییر و تحول دولتها و نظامهای سیاسی است.
بدین خاطر برآن شدم تا دادههای جامعه شناسی سیاسی اورا در بخش ظهور وسقوط دولتها را با دادههای تاریخی-اجتماعی کشور ایران مورد مقایسه قرارداده و با یک بررسی تطبیقی، میزان انطباق نظریه انحطاط دول اورا در آزمایشگاه تاریخ ایران، مورد بررسی وتدقیق قراردهم. قاعدتا بخشی از تاریخ ایران که از نظر شکلی و محتوایی به زمان ارائه نظریه او نزدیک است، میبایستی انتخاب میشد. پس دادههای دوره تاریخی بعد از اسلام تا اواخر حکومت صفویه، بهترین گزینه برای سنجش میزان علمی بودن نظریه انحطاط ابن خلدون، انتخاب و برای هر سلسله عوامل ایجابی و سقوط درنظریه ابن خلدون، مورد به مورد بررسی و مورد مقایسه قرار گرفت. بررسی تطبیقی فوق نشان داد حدود 80% موارد در دادههای تاریخی- اجتماعی ایران با نظریه انحطاط دول ابن خلدون صادق است و میتواند علل ظهور و سپس سقوط دولتها را تبیین نماید. در پایان بررسی، استنتاج شدکه نظریه انحطاط دول ابن خلدون میتواند به عنوان یک نظریه علمی در حوزه جامعه شناسی سیاسی برای جوامع مشابه مطرح گردد.