چکیده:
پیوندهای تنگاتنگ میان دو کشور کنونی ایران و عراق شناختهتر از آن است که نیاز به بازگفتن داشته باشد. بدین اشاره بسنده میکنیم که بیش از هزار سال پایتخت ایران زمین در میانرودان بود و هیچ رویدادی در یکی از دو کشور کنونی نبوده است که در دیگری تأثیر نداشته باشد. این پیوندها، بستر مناسب داد و ستد آگاهیها و در نتیجه، وجود محملهای ارتباطی فارسی در میانرودان و عربی در ایران شد. نیز، باید جایگاه خاص تیرههای کرد هر دو سوی مرزها، همسویی ارجاع تاریخی و فرهنگی و زبانها و نیمزبانهای آنان که شاخههایی از خانوادۀ زبانهای ایرانیاند، در نظر گرفته شود.
پژوهش حاضر، انتشار پیآمدهای فارسی یا عنوانهای دو زبانه یی را در بر میگیرد که در عراق به چاپ رسیدهاند. از این رو، تاریخچۀ آنها را میتوان به 4 دوره تقسیم کرد:
1. پیش از جنگ اول جهانی؛
2. دورۀ جنگ اول جهانی که پر رونقترین دورۀ انتشار روزنامۀ فارسی یا دو زبانه در آن سرزمین است؛
3. پس از جنگ اول تا اوجگیری اختلافهای دو کشور که تنها یک روزنامۀ سه زبانه(کردی سورانی- فارسی و ترکی عثمانی) و یک مجلۀ تبلیغی شرکت نفت منتشر شد؛
4. سالهای 1340 تا واژگونی بعث در عراق که مخالفان حاکمیت وقت ایران پیآیندهایی به چاپ رساندند.
زمینههای نشر پیآیند فارسی را برخواهیم شمرد و آنگاه، به سیر تاریخی انتشار، محتوای پیآیندها، معرفی مختصر روزنامهنگاران و ویژگیهای فنی و مالی خواهیم پرداخت. در پایان، ضمن افگندن نگاهی کلی به نشرپیآیند فارسی در آن سامان، نظر خود را در بارۀ انگیزههای سیاسی- جغرافیایی ادامه نیافتن فعالیت روزنامهنگاری به این زبان در سرزمین کنونی عراق، بیان خواهیم کرد.
از آن رو که تا پیش از رواج روزنامهنگاری حرفه یی بی طرف، آماج روزنامهنگار با باورداشتهای او پیوند داشت؛ محتوای عنوانها را با سخنی فشرده در بارۀ محتوای مذهبی و سیاسی میشناسانیم. البته محتوای سیاسی، نیازمند توضیح بیشتری خواهد بود؛ زیرا نشان از سرچشمههای گوناگونی چون ملتمداران ایرانی و انیرانی و سیاستهای بغداد و اسلامبول و برلین و لندن دارند.
افزون بر آنچه گفته شد، شایسته دانستیم تصویر عنوانهای مهمتر را پیوست مقالۀ خود کنیم.