چکیده:
ماهیت ژئوپلیتیک حوزۀ خزر و نگرش متعارض بازیگران ساحلی نسبت به یکدیگر که نشأتگرفته از تحولات دوران پساشوروی است، این حوزه را مستعد تاثیرگذاری بازیگران مداخلهگر و پیرامونی ساخته است. به همین منظور، بازیگران مداخلهگر و پیرامونی که بخش مهمی از نظام ژئوپلیتیکی خزر را تشکیل میدهند، به واسطۀ برقراری روابط سیاسی _ امنیتی با بازیگران ساحلی به گسترش نفوذ در این حوزه میپردازند. در این میان بازیگرانی نظیر آمریکا، اتحادیه اروپا، اسرائیل و چین که در حلقۀ مداخلهگر هستند و کشورهایی همانند ترکیه، گرجستان، ازبکستان، ارمنستان و افغانستان نیز که در حلقۀ پیرامونی خزر قرار دارند، میتوانند در روابط متقابل با یکدیگر یا بازیگران ساحلی تأثیرگذار باشند. بنیاد پژوهش کنونی بر این سؤال استوار است که «ژئواستراتژی بازیگران مداخلهگر و پیرامونی حوزۀ خزر چگونه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تحت تأثیر قرار میدهد؟» فرضیه تحقیق این است که بازیگران مداخلهگر و پیرامونی از طریق گسترش روابط نظامی ـ امنیتی با بازیگران ساحلی خزر در نظامی کردن این حوزه مؤثر هستند و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را در این حوزه با چالش مواجه میسازند. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری دادهها به صورت کتابخانهای و منابع اینترنتی به بررسی رویکردها و اقدامات امنیتی و نظامی چهار بازیگر مداخلهگر و پنج کشور پیرامونی در حوزۀ خزر و تأثیر آنها بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.
Geopolitical character of Caspian basin as well as opposing views among coastline actors, stemming from post-Soviet developments, have paved the way for the interventionist and peripheral actors to hold their influence over the basin. As an important part of Caspian geopolitical system, thus, the interventionist and peripheral actors are increasing their influence over the basin, through politico-security relations with coastline actors. Meanwhile, actors such as USA, European Union, Israel and China, being in the interventionist circle, as well as countries like Turkey, Georgia, Uzbekistan, Armenia and Afghanistan, being in the Caspian peripheral circle, might impact the mutual relations among each other or relations among the coastline actors. This survey is based on the question how the geostrategy of interventionist and peripheral actors in the Caspian basin may impact the I.R.I national security. The hypothesis is that the interventionist and peripheral actors, through developing military-security relations with the coastline actors play a part in militarizing the basin and will challenge the I.R.I national security. Here the method is a descriptive-analytical one, and through data collecting methods like library research and internet surfing, this article examines the security-military attitudes and measures of four main interventionist actors and five peripheral countries in the Caspian basin and their impact on I.R.I national security.
خلاصه ماشینی:
این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری دادهها به صورت کتابخانهای و منابع اینترنتی به بررسی رویکردها و اقدامات امنیتی و نظامی چهار بازیگر مداخلهگر و پنج کشور پیرامونی در حوزۀ خزر و تأثیر آنها بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.
comتاریخ دریافت: 08/09/1398 تاریخ پذیرش: 19/12/1398فصلنامه روابط خارجی، سال یازدهم، شماره چهلوچهارم، زمستان ١٣٩8، صص 141-113 مقدمه حوزۀ خزر از جمله مناطق ژئوپلیتیک حائز اهمیت جهان شناخته میشود که به دلیل ویژگیهای فرهنگی و جغرافیایی بازیگران میتوان از آن تحت عنوان سیستم تابعه نیز یاد کرد که مستعد تاثیرگذاری بازیگران مداخلهگر و پیرامونی است.
اسرائیل بهطور کلی، برخی از عوامل در پیشبرد اهداف اسرائیل در منطقۀ قفقاز جنوبی و حوزۀ خزر مؤثر بودهاند که از جمله آنها میتوان به این موارد اشاره کرد: بهرهمندی از حمایتهای آمریکا و بهرهگیری از نفوذ ترکیه در میان برخی از کشورهای منطقه که وضعیت اقتصادی ضعیفی دارند (Rubin, 2013: 10-12).
در واقع، همکاری گرجستان با ناتو از یکسو و همراهی با ترکیه و آذربایجان در مسائل خزر از سوی دیگر ضمن تحریک مسکو جهت افزایش قدرت نظامی خود در قفقاز جنوبی و خزر، امنیت ایران را نیز با چالش مواجه میسازد.
نتیجهگیری دربارۀ اقدامات سیاسی ـ امنیتی بازیگران مداخلهگر و پیرامونی در حوزۀ خزر و همکاری نظامی آنها با برخی از بایگران ساحلی (بخش مرکزی) باید اذعان داشت که حضور آمریکا و اسرائیل در این منطقه و همکاری نظامی با کشورهای ساحلی باعث به خطر افتادن امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران خواهد شد.
The Nagorno Karabakh conflict and its impact on the relations between Azerbaijan and Turkey, Available at: www.