چکیده:
بی شک جندیشاپور را میتوان از جمله شهرهای شاخص دنیای باستان دانست که ضمن بهرهگیری از تجربیات علمی پزشکان سرزمین-های چین، هند، بینالنهرین، مصر و یونان باستان توانسته بود، پزشکی ایرانی را احیاء و فراگیر سازد. آنگونه که منابع تاریخی حکایت دارند، این شهر از بدو تأسیس به امر شاپور یکم بصورت یکی از مراکز علمی و پزشکی جهان شهرتی کم نظیر یافته بود. این بدان سبب بود که شاپور عدّهآی از اهل قسطنطنیه از هر حرفه و پیشهای و از جمله اطبّای حاذق و نیز چند تن از افاضل ایشان را بدانجا منتقل گردانید. شهرت علمی جندی شاپور به حدی بود که در جلسات مناظره دانشمندان این شهر خسرو انوشیروان شخصاً شرکت میجست و برگزاری چنین مناظرههایی تأثیر بسیاری بر گرایش پزشکان به این مرکز کم نظیر علمی داشته است.
در این مرکز درخشان علمی بود که طب یونانی با طب هندی پیوند یافت و در اثر آمیختگی این دو با دانش پزشکی پارسی، قوانین و شیوههائی سربردآورد که در تاریخ تحولات علمی بیسابقه بود. از ویژگیهای بارز مرکز علمی جندی شاپور چند زبانه بودن آن بود؛ به ترتیبی که مدرسان و طبیبان افزون بر سانسکریت و یونانی از زبانهای فارسی و سریانی نیز برای تدریس و تالیف بهره میبردند. علاوه بر این، عوامل مهم دیگری نیز سیر تکاملی این مرکز علمی را سرعت بخشید که از آن جمله میتوان به (1) بسته شدن مدرسه الرها در سال ۴۸۹میلادی و مهاجرت عدهای از عالمان این مرکز به جندیشاپور، (2) توجه بسیار زیاد انوشیروان به علوم و فنون و (3) مهاجرت عدهای از فیلسوفان و دانشمندان آتن پس از تعطیل آکادمی آتن به دست یوستی نیانوس اشاره نمود.
دانشگاه جندی شاپور که به استناد منابع مکتوب کهن، از درخشانترین مراکز علمی عصر ساسانیان، در زمینههای فلسفی، نجوم و بویژه طب بود، متعاقب سقوط ساسانیان برای مدتی دچار رکود شد؛ لیکن پس از به قدرت رسیدن عباسیان و با تجدید اهمیت تیسفون (مداین) و انتخاب بغداد به پایتختی جهان اسلام، مجددا اهمیت خود را باز یافت. بخش مهمی از این رونق را میتوان به حضور وزیران دانش دوست ایرانی عصر اول عباسی مرتبط دانست؛ زیرا در این زمان با اوج نهضت ترجمه متون علمی به عربی، جورجیس ریس بیمارستان جندی شاپور به بغداد رفت و به همراه مترجمان به ترجمه آثاری از یونانی به عربی پرداخت. از آن دوران تا نیمه قرن سوم هجری، خاندانهای بزرگ در کنار دانشمندان ایرانی، آن مرکز علمی را اداره نمودند و علم طب به ویژه، پس از توجه مسلمانان به آن، در دانشگاه جندی شاپور رونقی جدید یافت. در شرایط حاضر از این شهر عظیم جز خرابههایی، در 12 کیلومتری مسیر دزفول به شوشتر باقی نمانده است.