چکیده:
ضرورت تفسیر قرآن و تمسک به اهل بیت علیهم السّلام در اخذ معارف دین و فقدان اثری دربارۀ استخراج روشهای تفسیری از روایات امام هادی علیه السّلام نگارش چنین موضوعی را ایجاب نموده است.
این تحقیق به روش کتابخانهای و با بهرهگیری از منابع تفسیری، حدیثی و کتب روشهای تفسیری انجام گرفته است. روشهای تفسیری امام هادی علیه السّلام عبارتند از: نقلی (قرآن به قرآن، روایی) و روش اجتهادی (عقلی و ادبی).
روش تاویل و روش جری و تطبیق در تفسیر آیات اعتقادی و فقهی و اخلاقی پدیدار گشته است.
إن ضرورة تفسیر القرآن الکریم والتمسک بأهل البیت علیهم السلام لتلقی المعارف الدینیة منهم وکذلک فقد دراسة تحتوی علی المناهج التفسیریة للإمام الهادی علیه السلام المستخرجة من الروایات والأحادیث الشریفة قضیة تحظی ببالغ الأهمیة من شتی الجهات. تم إجراء هذا البحث علی أساس الاعتماد علی المنهج المکتبی مع تسلیط الضوء علی المصادر التفسیریة والروائیة وکذلک کتب المناهج والأسالیب التفسیریة. أفادت الدراسة أن مناهج الإمام الهادی التفسیریة هی: المنهج النقلی (تفسیر القرآن بالقرآن، والتفسیر الروائی)، والمنهج الاجتهادی (التفسیر العقلی والتفسیرالأدبی). وکان أسلوب الإمام الهادی علیه السلام فی تفسیر الآیات العقائدیة والفقهیة والأخلاقیة معتمدا علی التأویل والجری والانطباق.
The necessity of interpretation of the Qur’an and grasping to Ahlul-Bait (a. s.) for receiving the teachings of the religion, as well as lack of any work on extracting exegetic methods throughout the narrations of Imam Hadi (a. s.), has made the obligation for such a topic to be chosen. The present research, takes library approach and utilizes exegetic- narration sources and those of exegetic methods. Imam Hadi’s exegetic methods are: narrational (Qur’an to Qur’an, narration-based) and self-understanding (rational and literary). Methods of interpretation and collation and timing in exegeses of theological, jurisprudential and moral verses are obvious.
خلاصه ماشینی:
گاهی برای روشن شدن آیهای از آیات دیگر قرآن استفاده نموده زمانی استشهاد به سنت پیامبر( و روایات آباء و اجداد و زمانی از لغت، گاهی از ادبیات و صرف و نحو و معانی بیان، گاهی از عقل و برهان عقلی و زمانی نیز با شیوههای علمی و بهرهبرداری از علوم طبیعی به تفسیر قرآن پرداختهاند (رک.
منبع بودن قرآن علاوه بر آن که مقتضای روش عقلایی محاوره است، در آیات و روایات مورد تأکید قرار گرفته است آن جا که ميفرمايد: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاَّ قَليلا» (نساء/83)؛ «و هنگامى كه خبرى از پيروزى يا شكست به آنها برسد، (بدون تحقيق) آن را شايع مىسازند؛ در حالى كه اگر آن را به پيامبر و پيشوايان- كه قدرت تشخيص كافى دارند- بازگردانند، از ريشههاى مسائل آگاه خواهند شد و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّة كمى، همگى از شيطان پيروى مىكرديد (و گمراه مىشديد)».
تفسیر روایی نزد اهل بیت( یکی دیگر از روشهای تفسیری اهل بیت(، تفسیر قرآن به سنت و روایات است اگر چه سخنان همة آنها خود حجت و مصداق سنت است؛ اما آنان در تفسیر خود به سنت پیامبر( و امامان قبلی (آباء و اجداد خود) استدلال میکردند که میتوان به نمونههای زیر اشاره کرد: الف.
به علاوه در تفسیر اجتهادی امکان استخراج صحیح معانی آیات از طریق تدبر و تعقل وجود دارد با این که سنت و روایات نیز یکی از ارکان ضروری آن است اما در عین حال نیازمند شرایط و مقدمات دیگری است که مفسر باید به قدر کفایت از آنها اطلاع داشته باشد.
از جمله روشهای تفسیری امام هادی( شامل روش نقلی (قرآن به قرآن، روایی) و روش اجتهادی (عقلی، ادبی)، روش تأویل و روش جری و تطبیق است.