چکیده:
افضلبودن و برتری امیرمومنان علی علیه السّلام بر دیگران بجز پیامر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم از دلایل مهم شیعه بر حقانیت امامت حضرت علی علیه السّلام و جانشینی ایشان پس از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم میباشد؛ اما فخر رازی یکی از مفسران و متکلمان اهل سنت در کتاب الاربعین فی اصول الدین دلایل افضلبودن امیر مومنان علی علیه السّلام همچون آیه مباهله، سبقت ایمان، اعلمبودن، جهاد و شجاعت حضرت علی علیه السّلام و دیگر روایتهای دلالتکننده بر امتیازات آن حضرت بر دیگران را نقد کرده است. در پژوهش حاضر تلاش شده است با بهرهگیری از آرای اندیشمندان شیعه، به روش توصیفی و تحلیل محتوا، برخی از شبههها و اشکالات فخر رازی در این باره بررسی و نقادی گردد. نتیجۀ این بررسیها نشان میدهد هیچکدام از ایرادهای ایشان بر دلایل افضلبودن امیر مومنان علی علیه السّلام وارد نمیباشد.
One major reason offered by the Shi‘a for Imam ‘Alī’s rightfulness for imamate and immediate succession of Prophet Muhammad is his superiority over all people except the Prophet. Fakhr al-Rāzī, a Sunni exegete and theologian, has in his book, Al-arba‘īn fī uṣūl al-dīn (The Forty in the principles of the religion), criticized the reasons for Imam ‘Alī’s superiority, such as al-Mubāhala Verse, being the first Muslim, being more knowledgeable, jihad, courage, and other hadiths implying his virtues. In this article, I deploy the views of Shiite scholars and adopt a descriptive and analytic method to consider Fakhr al-Rāzī’s objections. I conclude that none of his objections to the reasons for the superiority of Imam ‘Alī over others is valid.
خلاصه ماشینی:
ایشان در کتاب الأربعین فی اصول الدین در انتقاد به دلیل افضلبودن امیر مؤمنان علی× در قالب پنجمین شبهه گفته است: «به اعتقاد شیعه، علی پس از رسول خدا برترین خلق در اُمّت بوده و واجب است برترین فرد، امام امّت باشد» (فخر رازی، 1986م، جزء دوم، ص 277).
اوّلاً دلایلی که فخر رازی در اَعلمبودن امام علی× مطرح کرده و آن را پذیرفته و رد نکرده است، دلالت دارد بر اعلمبودن امام علی× در زمان حیات ابوبکر و بلکه در زمان حیات رسول خدا|؛ زیرا بر اساس آن دلیل اجمالی، امام علی× آن علوم را از خود رسول اکرم| فرا گرفته است؛ ثانیاً وقتی حضرت رسول| به برتری دانش قضاوت علی× خبر داده است (ابن عبد البر، 1412ق، ج3، ص 38؛ امینی، 1416ق، ج3، ص 96) که بر اساس تبیین خود فخر رازی لازمۀ این کلام رسول خدا| برتری علمی حضرت علی× بر دیگران است و چون این قضیّه در زمان حیات ابوبکر بوده است، معنا ندارد گفته شود که این علم قضاوت که لازمهاش برتری علمی نیز هست، پس از ابوبکر برای علی× حاصل شده است؛ اما دربارۀ آیه «لِنَجعَلَها لَکم تَذکِرَة وَتَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ؛ تا آن را برای شما مایه تذکری قرار دهم و گوشی که شنواست آن را ضبط کند»(حاقه، 12)، بر اساس نقل عا لمان شیعه و اهل سنت روایتی از رسول خدا| نقل شده است که دلالت دارد بر اینکه مراد از «اُذُنٌ واعیه» امیر مؤمنان علی× است (فرات کوفی، 1410ق، ص 500؛کلینی،1387،ج2، ص 392؛ طبرسی، 1382،ج10ص61).