چکیده:
بعد از کاوشهای باستانشناسی حفاظت و مرمت بقایای ابنیه در محوطههای کاوش شده از مسائل مورد توجه حفاریهای باستان شناسی است، مواجهه آثار بیرون آمده از زیر خاک با شرایط خرد اقلیم سطحی باعث تسریع فرآیند تخریب آنها میگردد. نوسانات رطوبتی و برودتی از مهمترین عوامل آسیبرسان در بقایای معماری است. با توجه به اینکه در عمده محوطههای موجود در فضای باز بخصوص در نواحی شمالی و شمال غربی کشور رطوبت نزولی موجب تخریب بقایای معماری میگردد. از بهترین روشها برای کاهش صدمات آن، ایزوله نمودن بقایای سازهها با استفاده از ملاطهای سازگار باشد. در این پژوهش در راستای بهینهسازی ملاطهای پایه آهکی از پوزولانهای طبیعی؛ خاکسترهای پوسته برنج و فضولات حیوانی و چوب استفاده گردید و از ترکیب این مواد با خمیر آهک تعداد 6 رده ملاطهای آهک –پوزولانی تهیه شد. در ادامه باهدف تعیین نمونه مناسب ازلحاظ دوام و استقامت از آزمونهای پیرسازی تسریعی شامل چرخههای تر و خشک شدن، انجماد و یخگشایی و چرخه نمک و همچنین سنجش خواص فیزیکی برای کلیه ردهها استفاده گردید. نتایج نشان داد ترکیباتی که با پوزولان خاکستر فضولات حیوانی ساختهشدهاند در مقابل چرخه-های پیرسازی و سایر آزمایشهای فیزیکی مقاومت بهتری دارند؛ که با استفاده از آنالیزهای پراش پرتوایکس و فلورسانس پرتوایکس عناصر تشکیل دهنده پوزولانها و ساختار و فازهای تشکیل شده در ملات منتخب مشخص گردید. بر اساس نتایج تحقیق میتوان پیشنهاد نمود از ملاطهای پایه -آهکی (بهینهشده با خاکستر فضولات حیوانی) در بناهای تاریخی و در اقلیمهای مرطوب شمال و شمال غربی کشور استفاده گردد.
Next to the archaeological explorations, conservation and restoration of remains of monuments in the fields have received the attention of scientific archaeological excavations. Exposure of new finding materials to the microclimate conditions of earth surface causes to encourage their degradation process. Since a number of sites in the north and northwest of Iran encounter precipitation humidity and consequently the destruction of architecture remains, it appears that isolating outer remains of these structures using the compatible mortar is one of the best methods to reduce their damage. Lime mortar is appropriate for this purpose owing to its acceptable characteristics against the humidity. In this research, cow dung ash, rice husk ash and wood were used to optimize the lime mortar. The mix of these materials with lime paste prepared 6 different types of lime-pozzolan mortar. To determine the appropriate sample in terms of durability and consolidation against the natural cycles, accelerated aging tests including wetting and drying cycles, freezing & thawing and salt attack cycles as well as physical characteristics (densitometry, porosimetry, water absorption, and durability) for all types. The results of above processes indicated that the compositions of cow dung ash pozzolan’s have better resistance to the aging cycles and other physical experiments. Using XRD and XRF analyses, the structure and the amount of mineral phases were determined. Based on the results, it is recommended that lime mortar (optimized with cow dung ash) be used in the historic monuments and the humid climates of the north and northwest of Iran.
خلاصه ماشینی:
جدول ١- مهم ترين گونه هاي آسيب در بقاياي معماري بعد از کاوش هاي باستان شناسي(مأخذ: نگارندگان ) Table 1- The most important types of damage in architectural remains after archaeological (به تصویر صفحه مراجعه شود) ازجمله پي شنهادهاي يا اقداماتي که از گذ شته تابه حال براي حفاظت از بقاياي معماري خ شت وگلي بعد از کاوش هاي باستان شناختي انجام گرفته است موارد زير قابل ذکر هستند؛ ١) محافظت موقت از تپه ها در بين فصـــول حفاري، ٢) دفن مجدد با پر کردن دوباره محوطه کاوش ، ٣) آجرکشـــي و پوشـــاندن ديوارها و آثار باقيمانده در محل ، ٤) زدن ســقف ها و جان پناه ها روي محوطه براي حفاظت دائمي يا موقت ، ٥) اســتفاده از مواد شيميايي و زيستي براي استحکام بخشي ديواره ها، ٦) استفاده از ژئوتکستايل (منسوجات پليمري نفوذپذير١) و٧) اندودکاري ســـطح (جاندرو و همکاران ، ١٣٧٧؛ اســـتانلي پرايس ، ١٣٧٧، رحماني،١٣٨٤، باغبانان و ديگران ، ١٣٩٤).
در همين راستا اين تحقيق باهدف دستيابي به ملاطي بهينه براي استفاده در حفاظت بقاياي معماري بعد از کاوش هاي باستان شناسي به صورت آزمايشگاهي اقدام به سـاخت رده هاي مختلف ملاط هاي آهک پوزولاني و سـنجش ويژگيهاي مختلف ترکيبات با اسـتفاده از آناليزهاي فيزيکي و مقاومتي بر مبناي اقليم ناحيه شــمال غرب کشــور نموده اســت چراکه در اين ناحيه محوطه هاي باسـتاني متعددي وجود دارد و شـرايط اقليمي نيز موجب تشـديد فرايند آسـيب ديدن محوطه ها ميگردد.