چکیده:
خمسء از مقولههای مهم و کاربردی است که از دیرباز, فقها را به کاوش واداشته است . عمدهترین مناقشه حلنشده
درفقه فریقین» برداشت از جمله «غتمتم» است . دانش فقه و تفسیرقرآن» با هدف معناشناسی واژگان قرآن» ارتباط
وثیقی با معناشناسی برقرار کرده است؛ زیرا فهم دقیق معانی واژگان قرآنی» تاثیر مستقیمی درفهم احکام دارد. مسئله
این تحقیق, معناشناسی غنیمت درآیه خمس از دیدگاه مذاهب اسلامی است. دراین مقاله, به روش توصیفی -تحلیلی
و با گردآوری اطلاعات بهصورت کتابخانهای از منابع فقهی و روایی و مراجعه به کلام فریقین» مراد از واژه غنیمت
درآیه بررسی شده است . با نقد ادله اهل سنت در انحصار خمس به غنیمت جنگی» بهدست میآید که غنیمت در
این آیه در معنای عامء یعنی هرگونه سود به کار رفته است. درمنابع اهل سنت» افزون برغنائم جنگی» رکاز, مال
پنهانشده در زمین و گنج نیز بهعنوان مصادیق غنیمت معرفی شدهاند؛ ازاینروء انحصار مفهوم «غنیمت» درغنائم
جنگی از میان میرود.
خلاصه ماشینی:
در دوران معاصر با توجه به اینکه خمس یکی از مسائل مورد ابتلا است، کتابها و مقالاتی توسط علما و محققان در این زمینه نوشته شده است، از جمله مقالات: «تفسیر مقارن آیه شریفه خمس» از محمد فاکر میبدی (1391) که در این مقاله، ضمن پرداختن به تفسیر عبارت واژه خمس و قواعد تفسیری آیه، شان نزول آن را بررسی کرده است؛ در حالیکه در مقاله پیش رو، مباحث فقهی و کلامی فقها و مفسرین بیان شده است.
(خزائلی، 1361، ص455؛ خمینی، 1409، ص351 و طریحی، بیتا، ج4، ص66) در اصطلاح شرع فقهای اهل تسنن، خمس عبارت است از یک پنجم از غنائم جنگی و برخی اموال دیگر که در موارد مذکور در آیه مورد بحث مصرف میشود.
(آلوسی، 1415، ج10، ص2) همانگونه که از اظهارات این مفسران معلوم شد، «غنیمت» بهکاررفته در آیه عمومیت دارد و شامل مطلق فایده و منفعتی میشود که انسان در زندگی از هر راهی به دست آورده باشد؛ امّا برخی از آنها معتقد بودند که چون طبق روایات اهل سنت، «غنیمت» در عرف شرع، در غنیمت جنگی انحصار پیدا کرده است، لازم است آن «غنیمت» را بر غنیمت جنگی منحصر کنیم؛ ولی امامیه معتقد است که باید دلالت آیه بر مطلب را مستقلاً فهمید و در نهایت اگر با روایات دیگری تعارضی داشت، تعارض را علاج کرد و بر فرض اینکه روایات دیگری از اهل سنت بر انحصار خمس در غنیمت جنگی وجود داشته باشد، به حد تواتر نمیرسد و طبق مبنای مشهور اهل سنت در اصول فقه، خبر واحد نمیتواند عموم آیه را تخصیص بزند.
(فاضل لنکرانی، 1392، ص45) دلیل دوم: استعمال لفظ غنیمت در غنائم جنگی در دیگر آیات قرآن اهل سنت میگویند: در قرآن هر موردی که کلمه «غنیمت» و سایر مشتقات آن آمده ـ که تعداد آنها به نه مورد میرسد ـ تنها در «غنائم جنگی» استعمال شده است.