چکیده:
شهریارنامه یکی از منظومههای پهلوانی بر مبنای روایات شفاهی است که دو تحریر از آن به دست ما رسیده است. از دورۀ شناسایی شهریارنامه تا امروز، ابهامهای بسیاری دربارۀ آن وجود داشته است که یکی از مهمترین آنها دورۀ سرایش و نیز حوزۀ جغرافیایی سرایش آن است. شماری از پژوهشگران با توجّه به برخی قراین متن، مانند: نبرد پادشاهان نواحی مختلف هند با یکدیگر، اشاره به رسم مرده سوزی و نیز اشارۀ مستقیم شاعر به منابع هندی خود، بر آنند که شهریارنامه در هند سروده شده و به یکی از پادشاهان آن کشور تقدیم شده است ولی ازآنجاکه چند بیت از شهریارنامه در احسنالتّواریخ و دو بخش از آن، در حماسۀ تاریخی فتحنامۀ گجرات آمده است و با توجّه به محلّ تالیف و سرایش آنها، فرضیۀ اخیر نادرست به نظر میرسد.
در این مقاله نخست به بررسی آرای پژوهشگران دربارۀ حوزۀ جغرافیایی سرایش شهریارنامه میپردازیم، سپس بر پایۀ شواهد تاریخی نشان میدهیم که این منظومه به احتمال بسیار در ایران و در نیمۀ نخست قرن دهم سروده شده است.
خلاصه ماشینی:
شماری از پژوهشگران با توجّه به برخی قراین متن، مانند: نبرد پادشاهان نواحی مختلف هند با یکدیگر، اشاره به رسم مرده سوزی و نیز اشارۀ مستقیم شاعر به منابع هندی خود، بر آنند که شهریارنامه در هند سروده شده و به یکی از پادشاهان آن کشور تقدیم شده است ولی ازآنجاکه چند بیت از شهریارنامه در احسنالتّواریخ و دو بخش از آن، در حماسۀ تاریخی فتحنامۀ گجرات آمده است و با توجّه به محلّ تألیف و سرایش آنها، فرضیۀ اخیر نادرست به نظر میرسد.
با بررسی دو متن فتحنامۀ گجرات و احسنالتّواریخ که اوّلی حدود سال 981 ق در هند و دوّمی بین سالهای 981 تا 985 ق در ایران پدید آمده است، میتوان نتیجه گرفت که شهریارنامه پیش از این تاریخ سروده شده و احتمالاً چند دهه از سرایش آن گذشته بود تا به تدریج کسانی مانند حیدری و روملو با آن آشنا شدند و ابیات آن را در حدود سالهای 985ـ981 به دو متن یاد شده، وارد کردند.
2. برخلاف نظر برخی پژوهشگران، به احتمال بسیار شهریارنامه در ایران سروده شده است و وجود برخی عناصر فرهنگی و ادبی هند در متن این منظومه هم، معلول آن است که احتمالاً مختاری، مانند شمار دیگری از شاعران روزگار خود، به هندوستان سفر کرده و پس از آشنایی نسبی با فرهنگ و زبان هندوان، به ایران بازگشته و هنگام سرودن شهریارنامه، برخی عناصر هندی را بنا بر مقتضای داستان، در منظومۀ خود جای داده است.