چکیده:
ﻧﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی در اﺳﻼم، از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﺰاﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﻫﺮﻓﺮد و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارد. ﻫﺮ ﭼﯿﺰی را در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮورش داد و ﻧﻈﻢ ﻫﻢ ﯾﮑﯽ از ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻓـﺮاد و ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﻤﮕـﺎن ﺑﺎﯾـﺪ در رﺷـﺪ و ﭘﺮورش آن ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ. از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﺴﺎن، وﺟـﻮد ﻧﻈـﻢ در اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرﻫﺎﺳﺖ. ﺳﯿﺮه ﻋﻤﻠﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ -ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم- در ﺻﺤﻨﻪ زﻧـﺪﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎع، ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﻫﺘﻤﺎم اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن داﺷﺘﻦ ﻧﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ، راه اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﮑﺎﻧﺎت را ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی در راس وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺪﯾﺮ ﻗﺮار دارد و ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺖ. ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫـﺪف ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ، ﺑﺎﯾـﺪ ﻗﺒـﻞ از ﺗﻼش ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر، ﺗﻼش ذﻫﻨﯽ ﯾﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﮐﺎﻓﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿـﺮد. ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت درازﻣﺪت ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻫﺴﺘﻨﺪ واز ﭘﺮاﮐﻨـﺪﮔﯽ و ﮔـﺎﻫﯽ ﺗﻌﺎرض و ﺗﻀﺎد در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ، ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ – ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم - در اﯾـﻦ ﺧﺼﻮص، ﺑﺎ دادن راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ، اﻓـﺮاد را ﺑـﻪ داﺷـﺘﻦ ﻧﻈـﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ، ﺗﺸـﻮﯾﻖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﻣﻄﻠﻮب آن را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. اﻣﺎم، ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮاﻋﻤﺎل ﮐﺎرﮔﺰاران، از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ، آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﻠﻮب ﮐﺎرﻫـﺎ، رﻫﻨﻤـﻮن ﻣـﯽ ﮔـﺮدد. اﯾـﻦ ﺗﺤﻘﯿـﻖ درﺻﺪد آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ و ﻋﻮاﻣـﻞ و ﻣﻮاﻧـﻊ آن را ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮاردﻫﺪ.
خلاصه ماشینی:
سيره عملي حضرت علي -عليه السلام- در صحنه زندگي و اجتماع، بيانگر اهتمام ايشان به اين امر بوده و به نظر ايشان داشتن نظم و برنامه، راه استفاده صحيح از امكانات را ميسر مينمايد.
سيره عملي حضرت علي –عليه السلام- بيانگر آن است كه وجود ايشان در حكومت و تشكيلات، تنها تأثير اجرايي نبوده، بلكه هر حركت از حركات ايشان، داراي آثار مطلوب و متنوعي بوده كه لازم است تمامي افراد در جايگاه و موقعيت متفاوت، آن را به عنوان الگويي در تمامي مراحل لحاظ نمايند.
حضرت علي – عليه السلام- در اهميت برنامهريزي قبل از انجام كار ميفرمايد: «فأن العامل بغیرعلم کالسائرعلی غیرطریق فلایزیده بعده عن الطریق الواضح ألابعدامن حاجته»؛ كسي كه بدون آگاهي به عمل ميپردازد، همچون كسي است كه از بيراهه ميرود و چنين شخصي هرچه جلوتر ميرود، از سرمنزل مقصود خويش بيشتر فاصله ميگيرد.
(نهج البلاغه، خطبه 151) براي انجام هرعملياتي، در سازمان ، لازم است قبل از عمل ، برنامهريزي صحيح انجام داد تا منابع سازمان ضايع نگردد و سازمان بتواند با اثربخشي و كارآيي لازم به تحقق اهداف خود دست يابد.
(نهج البلاغه، حكمت 118) از لحظات عمر افراد در آخرت سؤال ميشود، حضرت علي –عليه السلام- فرمود: عمرت، همان تعداد نفسهاي توست كه برآن نگهباني است كه آن را شمارش ميكند (محمدي ريشهري، 1379ه .
هيچ عملي و كار سادهاي را نميتوان درنظر گرفت كه انجام صحيح آن از برنامهريزي و سازماندهي بينياز باشد و اين همان اصول مديريت است كه هر مدير براي اداره امور حوزه مسئوليت خويش بايد آنها را اعمال نمايد.