چکیده:
تاکنون تعاریف مختلفی از مفهوم پژوهش در کتب روش تحقیق ارائه شده است. این اختلاف در
برخی موارد ناشی از اختلاف در رویکردهای روش شناختی است؛ و یا ناظر به مقتضیات و
ضرورت برخی از پژوهشها و غیره است. آنچه در این پژوهش مدنظر است، مفهوم شناسی
از طریق بهدست آوردن عناصر و مقومات اصلی آن، بدون درنظر گرفتن ملاحظات ،» پژوهش «
و قیودات خاص مکاتب و مقتضیات برخی پژوهشها است. این پژوهش با روش تحلیل مضمون
و چند مرحله کدگذاری بر روی تعاریف پژوهش صورت گرفته است. از آنجاکه تعاریف مفهومی
درصدد بیان مقومات و مولفههای اساسی هر مفهوم هستند، از تعاریف پژوهش برای رسیدن به
تعریفی جامع و مانع از پژوهش استفاده شده است. اغلب تعاریف )جامعه نمونه( از شناخته-
شده ترین کتب پژوهششناسی و روش تحقیق مرسوم در دانشگاه و حوزه اتخاذ شده است. با
تجزیه و تحلیل تعاریف پژوهش و عناصر مختلف مطرح در آن، به این نتیجه میرسیم که:
پژوهش یک فرایند و فعالیت است، اما نه هر فعالیتی، بلکه فعالیتی که حاکی از: 9. تلاش و
کوشش باشد؛ چرا که عرف، مطلبی را که دفعتا به ذهن خطور کند و یا به قلب اشراق شود، آن
را پژوهش اطلاق نمی کند؛ 8. روشمند باشد؛ چراکه عرف به مطالعه صرف و یا ذخیرهساز داده-
ها، بدون پردازش آنها پژوهش نمیگوید؛ 0. خلاق باشد؛ تا پژوهش موردنظر را از پژوهش
دیگر تمییز دهد. خلاقیت و نوآوری صرفا ناظر به تولید نظریه و اکتشاف و اختراع جدید نیست؛
. بلکه میتواند متناسب و مقتضای هر پژوهشی در هر یک از مراحل پژوهش اتفاق بیافتد؛ 4
مسئلهمحور باشد. در واقع هدف اصلی در پژوهش، پاسخ یا حل یک مسئله، ناظر به توصیف،
تبیین و کاربرد )چیستی، چرایی و چگونگی( آن است.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر آن ، در حوزه های علمیه ، پروژه ای تخصصی در این زمینه کلید خورد که با مطالعه تطبیقی تعاریف مختلف کتب روش تحقیق (پژوهش کتابخانه ای) و نیز نظرخواهی از اساتید حوزوی و دانشگاهی و مدیران پژوهشی به تعریف پیشنهادی دست یافت ؛ اما هدف این پروژه تعریف مفهومی و منطقی (جنس و فصلی) از پژوهش نبوده ، بلکه به دنبال ارائه تعریف مصداقی و با هدف ارزیابی و رتبه بندی آثار صورت گرفته است .
اغلب تعاریف واژه پژوهش (جامعه نمونه ) از شناخته شده ترین کتب پژوهش شناسی و روش تحقیق مرسوم در دانشگاه و حوزه که معمولاً محل رجوع اساتید و دانش پژوهان حوزوی و دانشگاهی (اعم از خارجی و داخلی) قرار میگیرد اتخاذ شده است .
برای مثال گاهی پژوهش گفته میشود و مراد، آثار و محصولات پژوهشی است ؛ گاهی پژوهش گفته میشود و مراد نگارش تحقیق است ؛ گاهی «پژوهش » به مثابه یک علم منظور میشود، و آن شامل مجموعه مطالعات و مباحث پیرامون پژوهش است که عبارت باشد از: عملیات و فرایند پژوهش ، تجهیزات ، منابع ، نیروی انسانی، سیاست ها وغیره که میتوان مجموعه مطالعات در این زمینه را علم پژوهش یا پژوهش پژوهی نامید؛ گاهی پژوهش به مثابه یک نهاد و سازمان در نظر گرفته میشود و آن عبارت است از مجموعه مقوله ها و مؤلفه های پژوهشی که در راستای هدف واحدی مجموعا یک نظام را تشکیل میدهند، و شامل نیروی انسانی، راهبردها و سیاست ها، برنامه ها و فرایندها، امکانات و تجهیزات ، مراکز و ...