چکیده:
با آنکه پیشینه استفاده از عهد عتیق در تفسیر آیات قرآن به صدر اسلام میرسد، نقلقول مستقیم از متن عبری آن در میان مسلمانان بسیار نادر است. شمسالدین دیلمی، تنها عارفی است که در تفسیر عرفانی تصدیق المعارف، در توضیح برخی از مراحل سلوک و جایگاه انسان در خلقت و اثبات حقانیت و برتری پیامبر اکرم (ص) به متن عبری و گاه عربی تورات استشهاد کرده است. استفاده او از متن تورات، هم باعث شده است دقیقتر به مسائل مطرحشده در قرآن توجه کند و هم نسبت به عرفای پیش از خود نگاه متفاوتی به موضوعات عرفانی و سلوکی داشته باشد؛ چنانکه در جایی عدول از ظاهر به باطن را جایز ندانسته و در جایی دیگر در توضیح موضوع عرفانی رجال غیب دچار خطا شده است. در مقاله حاضر کوشیدهایم ضمن نقل عباراتی که دیلمی از تورات در تبیین بعضی از مسائل دینی و عرفانی آورده است، تلقی او از مسائل مذکور را با تلقی عرفای پیش از وی مقایسه کنیم.
Although the history of the use of the Old Testament in the interpretation of Quranic verses dates back to the beginning of Islam, direct quotations from its Hebrew text are very rare among Muslims. Shams al-Din Deylami is the only mystic who has referred to the Hebrew and sometimes Arabic text of the Torah in his mystical interpretation Tasdigh al-Maaref, in order to explain some stages of human journey to God and man's position in creation, and also to prove the legitimacy and superiority of the Holy Prophet (PBUH). His use of the Torah text has caused him to pay more attention to the issues raised in the Quran and to have a different view of mystical and spiritual subjects than the mystics before him; As in one case he did not consider it permissible to shift from exoteric meanings to esoteric ones, and in another case he made a mistake in explaining the mystical subject of the unseen men. In the present article, we have tried to compare his interpretation of the above-mentioned issues with the interpretation of the mystics before him, while narrating the expressions that Deylami has quoted from the Torah in explaining some religious and mystical issues
خلاصه ماشینی:
اقتباسات شمس الدين ديلمي از عهد عتيق در تفسير عرفاني تصديق المعارف 1 * سعيد کريمي نصرالله پورجوادي ** رضا الاهي منش *** محمد سوري **** [تاريخ دريافت : ۱۳۹۸/۰۷/۲۲؛ تاريخ پذيرش : ۱۳۹۹/۰۴/۱۷] چکيده با آنکه پيشـينه اسـتفاده از عهد عتيق در تفسـير آيات قرآن به صـدر اسـلام مي رسـد، نقل قول مسـتقيم از متن عبري آن در ميان مسـلمانان بسـيار نادر اسـت .
شـمس الدين ديلمي (۵۲۵-۵۹۳؟) فقيه ، مفسر و متکلم و از مشايخ ناشناخته تصوف همدان ، نخسـتين و ظاهرا تنها عارفي است که در تفسير عرفاني خود، تصديق المعارف ، ذيل برخي از آيات قرآن به متن عبري و گاه عربي تورات اســـتناد کرده اســـت .
ديلمي براي اثبات درسـتي تلقي خود به تورات اسـتشهاد کرده و سـخن گفتن خدا با موسـي را همچون سخن گفتن خدا با هارون و مريم ، خواهر موسي، دانسته است : در توراتي که در دسـت يهوديان است آورده اند که هارون و خواهرش مريم ، صـلوات الله عليهما، گفتند: «خداي تعالي فقط با موسي سخن نميگويد بلکه با ما نيز سـخن ميگويد».
اين داســتان يکي از داسـتان هاي جذاب و بلند تورات اسـت که در باب هاي ۲۲ تا ۲۵ سفر اعداد آمده است (کتاب مقدس ، ١١٨٣: ٢٤٣-٢٥٠) و قبل از ديلمي نيز بعضــي مفســران بدون آنکه از تورات نـامي ببرنـد، آن را بـه نقل از ابوحمزه ثمالي و عبدالله بن عباس و محمد بن اســـحاق روايـت کرده انـد (براي نمونه : ابوحمزه ثمالي، ١٤٢٠: ٦٤؛ طبرســـي، ١٣٧٢: ٧٦٨/٤؛ رازي، ١٣٦٥: .