چکیده:
آمیختگی عرفان به ادبیات فارسی باعث غنای هرچه بیشتر زبان و ادبیات فارسی شده، استفاده وافر شاعران عارف و عارفان شاعر از این موضوعات و مفاهیم عرفانی توانسته است راهگشای جویندگان این مسیر و باعث حفظ و نگهداری این سرمایههای گران بها شود. شناخت صحیح و معرّفی شاعران و اندیشههای آنان با توجّه به آثاری که از خود بر جای می گذارند انجام می شود. امیرخسرو دهلوی مشهور به «سعدی هند » و «طوطی هندوستان» از شاعران و عارفان فارسی زبان دهلی است و از شاعران پرکار ادبیات فارسی در داخل و در شاخة برون مرزی(به خصوص شبه قاره) به حساب میآید. او اشعار و مثنویهای فراوانی از خود به یادگار گذاشته است. اما خمسة این شاعر توانا با توجه به زبردستی شاعر و اینکه از نظر محققان بهترین نظیره پرداز نظامی می باشد، شایستة بررسی و تحقیق است. از آنجا که امیرخسرو در سایة نظام الدین اولیا از بزرگان مشایخ چشتیه مشرب عرفانی خود را طی کرده است، و از بهترین مریدان شیخ خود بود، آراء و افکار و دیدگاههای عرفانی او می تواند در شناساندن بهتر عرفان عملی راهگشا باشد. در این مقاله سعی شد اصطلاحات و مطالب عرفانی که بیشتر مورد توجه امیرخسرو دهلوی واقع شده اند مورد بررسی قرار گیرد.
Blending of mysticism with Persian literature have enriched the language ever after. Enormous use of mystical concepts and subject by mystics and mystical poets have paved the way for researchers and have protected such valuable assets. Accurate knowledge and introduction of poets and their thoughts occurs out of their works they have left behind. Amir Khosrow Dehlavi, known as Indian Saadi and Indian Parrot, is a mystical poet of Persian speaking in Delhi, India, and is famous for his hardworking poetry works domestically and overseas, especially in Indian peninsula. He has left numerous poems and couplets behind. But his quintet poems due to his dexterity and the fact that he is among the best verse theoreticians, it is worth studying. Since Amir Khosrow had his learning on mysticism under the supervision of Nezamuddin Owlia, a chief of Cheshtiyeh Sheikhs, and used to be the best follower of his Sheikh, his mystical viewpoints and perspectives can guide us on a better understanding of practical mysticism. This paper tries have a survey on the expressions and mystical points that mostly noticed by Amir Khosrow Dehlavi.
خلاصه ماشینی:
پیشینه تحقیق امیرخسرو دهلوی معروف به سعدی هند، بزرگترین شاعر ادبیات فارسی در خارج از مرزهای ایران است، ولی تا کنون به صورت منسجم و منظّم به دیدگاههای این شاعر و عارف بزرگ در زمینة عرفان و اخلاق در خمسة او پرداخته نشده است.
نعبد ایاک طرار علم فاخلع نعلیک مقام قدم (دهلوی:1362: 149) امیرخسرو در توصیف شیخ، پیر و مراد خود نظام الدین اولیا، که از مشایخ بزرگ صوفیه و نمونة یک ولی کامل می باشد، او را شاهنشاهی می خواند که نه تنها نیاز به تاج و تخت ندارد بلکه شاهان به خاک پای او محتاجند و او رامحرم اسرار الهی می داند: شاهنشه بی سریر و بی تاج شاهانش به خاک پای محتاج بر خاک ز رحمت آسمانی بر چــرخ ز دولــت آسـتانی در پردة غیب محرم راز وز راز سپهر کیسه پرداز (دهلوی، 1362: 149) رازداری از صفات برجستة پیر و شیخی می باشد که به مرتبة ولایت رسیده است.
در حجـــره فقــر پادشـاهـــی در عالم دل جهـان پناهی گر فقــــر بــه اختیـــار یــابـــی در حــجـــره قــدس بار یابی ور مــــی طــلبــی از آنــــچ دوری هــــم فـــقر بود ولی ضروری (دهلوی: 1362: 162) همچنین با توجه به حدیثی از پیامبر(ص) که در بالا به آن اشاره شد، فقر را مایة افتخار میداند: شاه ملک جیش و جهان جود او شمع جهان تاب و فلک دود او ابلق ایام در آخــور گــهش زاویة فــقر تفــاخـر گـهش (همان: 18) فقر را مانند دم عیسی مسیح می داند و معتقد است که مرده بودن فقیری که این دم مسیحایی خود را برای به دست آوردن روزی در هر جایی گرو می گذارد، بهتر از زنده بودنش می باشد.