چکیده:
تغییرات و تحولات جوامع انسانی، واقعیت آشکاری است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان اجتماعی بوده است. در خصوص روند و خط سیر تغییرات جوامع با رویکرد پویاشناسانه، تاکنون سه الگوی تکاملی، دوری و انحطاطی مطرح شده است. الگوی تکاملی مدعی است که همه یا بخشهای بنیادین یک جامعه در گذر زمان، طی گذار از مراحلی رشد و ترقی میکند. نوشتار حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که موضع ایدیالیستی ماکس وبر، چه نقشی در تکوین نظریه تکامل اجتماعی وی داشته است؟ روش این مطالعه در مقام گردآوری اطلاعات، اسنادی، و در مقام تجزیه و پردازش، توصیفی، تحلیلی و استنباطی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که ایده ذهنگرایی (ایدیالیسم) سه نقش در تکوین نظریه تکامل اجتماعی وبر داشته است: اول، تکامل اجتماعی بهمثابه فرایندی بههمپیوسته از صیرورت و تطور صورتبندیهای اجتماعی، بستری فراهم میسازد که در آن، هم انسانها و هم صورتهای اجتماعی به درجاتی از پیشرفت و ترقی دست مییابند؛ دوم، از میان عوامل متعدد تاثیرگذار بر تکامل اجتماعی، نقش باورها و ارزشها بهعنوان عوامل غیرمادی، برجستهتر از سایر عوامل است؛ سوم، امور انسانی نیز همانند امور طبیعی، مشمول اصل علیتاند. بااینحال به تفسیر وبر، علیت در امور انسانی امری احتمالی است.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش نشان میدهد که ایدة ذهنگرایی (ایدئالیسم) سه نقش در تکوین نظریة تکامل اجتماعی وبر داشته است: اول، تکامل اجتماعی بهمثابة فرایندی بههمپیوسته از صیرورت و تطور صورتبندیهای اجتماعی، بستری فراهم میسازد که در آن، هم انسانها و هم صورتهای اجتماعی به درجاتی از پیشرفت و ترقی دست مییابند؛ دوم، از میان عوامل متعدد تأثیرگذار بر تکامل اجتماعی، نقش باورها و ارزشها بهعنوان عوامل غیرمادی، برجستهتر از سایر عوامل است؛ سوم، امور انسانی نیز همانند امور طبیعی، مشمول اصل علیتاند.
مطالعة تغییرات جوامع با رویکرد دوم، همواره با این پرسش مواجه بوده که آیا بر روند تحولات پیوستة جوامع، نظمی حاکم است؛ بهگونهایکه بتوان از روند آن، تغییرات الگویی منسجم و نظاممند استنباط کرد یا اینکه کاملاً بینظم و بیقاعده است یا از روند آن نظم و قاعده مشخصی نمیتوان بهدست داد؛ طبق این رویکرد، مراحل و دورههای مختلف اجتماعی که در روند تحولات از پی یکدیگر میآیند، در بخشهای مختلف جامعه، همچون علم، فناوري، ساختارها و روابط اجتماعی، همواره تأثیراتی افزایشی یا کاهشی بهدنبال داشتهاند و بهطورکلی جامعه در بخشهای متعدد خود، همواره بدون نظم و الگوی مشخصی طی طریق کرده و روندی تصادفی و پیشبینیناپذير را تجربه میکند.
com Received: 2020/04/08 – Accepted: 2020/10/01 Abstract Taking into account the three scientific fields of sociology, philosophy and interpretation, this paper seeks to propose a method for studying social man in Islam.