چکیده:
جایگاه اجتماعی زنان و چگونگی نقشآفرینی آنها در طول تاریخ ایران، تحت تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی این سرزمین، تغییر و تحولاتی داشته است. با استقرار ترکان و سپس مغولان در جایگاه حکمرانی ایران، تحت تأثیر سنن قبیلهای و شیوه های زندگی این اقوام و نیز موقعیت برجسته برخی زنان درباری آنان، شرایط و فرصت بیشتری برای حضور پررنگتر زنان فراهم گردید. با گذر زمان و افزایش تأثیرپذیری ایلخانان مغول از فرهنگ و مذهب ایرانیان و نیز اندیشه سیاسی دیرینه و عمدتاً مردسالار ایران، نقشآفرینی زنان درباری بیش از امور سیاسی به امور اجتماعی و فرهنگی کشیده شد. این تغییر شکل نقشآفرینی زنان درباری همانند دیگر میراثها، به برخی حکومتهای محلی پساایلخانی رسید که بانیان و حکمرانان آنها بیش از ایلخانان متأخر در دامن فرهنگ ایرانی تربیت یافته بودند. تبیین وضعیت زنان درباری و چگونگی نقش-آفرینی آنان در حکومت محلی آلمظفر(713-795ق./ 1314- 1393م.)، با استفاده از رویکرد تاریخی و روش توصیفی– تحلیلی، هدف اصلی این پژوهش است. یافتههای تحقیق، نشان میدهد که زنان درباری آلمظفر به دلیل ماهیت دینی حکومت آلمظفر و فرهنگ دیوانسالاری ایرانی، بیشتر در پس پرده سیاست به ایفای نقش پرداختند. زنان درباری این حکومت، علیرغم برخی فعالیتهای سیاسی چون نیابت چند روزه حکومت برخی شهرها و تحریک گاهگاه شاهان و شاهزادگان مظفری در منازعات سیاسی و نظامی، بیشتر به فعالیت در پشت پرده سیاست از طریق اعمال نفوذ روی تصمیمات و اقدامات شخصیتهای سیاسی و نیز انجام برخی امور عامالمنفعه مانند احداث مساجد و مدارس مشغول بودند.
Under the affect of the political, social, cultural and religious situation of Iran, the social position of women and their role playing has undergone changes and developments throughout the history of Ira. Over the course of time and because of the increasing influence of Iranian cultural and religious factors on the Mongol ilkhans, as well as the ancient and mostly patriarchal political thought of Iran, the role playing of court women was passed over to social and cultural domains rather than the mere politics. Likened to any other heritages, this role playing deformation of court women extended to some post-Ilkhan local rules, whose founders and rulers were more educated in the Iranian culture than the later Ilkhans. Employing historical approach and descriptive-analytical method, this research is mainly aimed at explaining the position of court women and factuality of their role playing in the local rule of Al-Muzaffar (1291-1373AD). Findings of research demonstrate that Al-Muzaffar court women under the influence of factors including the nature of Al-Muzaffar rule and the Iranian traditional bureaucracy, mostly played a role behind the pilitical scenes. In spite of some political activities, such as the several-day vicarious ruling of some cities and the occasional incitement of Mozaffari kings and princes in political and military conflicts, the court women in the mentioned era were more active behind the political scenes influencing decisions and actions related to prominent political figures as well as getting involved in building public utilitiy affairs including building mosques and schools.
خلاصه ماشینی:
از نمونه های بارز نقش آفرینی فوق العادة زنان در عرصۀ سیاست و اجتماع در این دوره می توان به فعالیت های ترکان خاتون ، مادر سلطان محمد خوارزمشاه ، اشاره کرد که ظاهرا همپای پســرش در بسیاری از امور نفوذ و دخالت داشت و حتی به نوعی در زمینه سازی حملۀ مغولان و پیروزی آنان سهیم بود.
٤٦ / تاریخ ایران : دوره ١٣، شماره ٢، پاییز و زمستان ١٣٩٩ غلبۀ جناح ایرانیان مسلمان بر جناح مغولان در دربار و حکومت ایلخانان و نیز تثبیت هرچه بیشتر فرهنگ دیوانسالاری ایرانی که عقاید دینی پشتوانۀ آن بود، موقعیت سیاسی زنان درباری مغول متزلزل تر گردید و جایگاه و قدرت آنها بیشتر به پشت پردة سیاست رانده شد.
چگونگی نقش آفرینی زنان درباری در حکومت آل مظفر / ٤٩ نقش همسر شاه محمود مظفری در منازعات قدرت در شیراز از دیگر زنان دربار آل مظفر که در مقطعی کوتاه به ایفای نقش سیاسی پرداخت ، خان سلطان دختر امیر کیخســرو بن محمودشاه اینجو اســت .
٥٨ / تاریخ ایران : دوره ١٣، شماره ٢، پاییز و زمستان ١٣٩٩ که در برخی از منابع آل مظفر به خیانت متهم شــده ، خان سلطان همسر شاه محمود مظفری است که ظاهرا تــلاش کرد برای گرفتن انتقام خاندانش (آل اینجو) از امیر مبارزالدین محمد از موقعیت و نفوذ خود اســتفاده کند.