چکیده:
هرچند سامرا از روزگاران قدیم، همواره از شهرهای سنینشین عراق بوده، وجود مرقد نورانی و مطهر عسکریین علیهمالسلام، توجه هموارة شیعیان به آن مکان را در پی داشته است. به همین دلیل، برخی عالمان شیعه، توجه ویژهای به آنجا داشتهاند و هجرت تاریخی میرزای شیرازی به آنجا، باعث توجه بیشتر عالمان و فرهیختگان شیعه به آن مکان مقدس شد و به حوزه شیعه سامرا رونق بخشید و در این فرصت، آثاری به قلم عالمان شیعه در آن سرزمین نگاشته شد. این مقاله، نقش عالمان سامرا در دو سده اخیر، در زمینه تالیف و کتابت را بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته که فیالجمله تالیف، مورد توجه عالمان آن دیار بوده است؛ هرچند استنساخ و کتابت، بیشتر بوده.
علی الرغم من أن سامراء کانت و منذ القدم من المدن السنیة فی العراق الا ان وجود مرقد الإمامین العسکریین (علیهما السلام) حولت هذه المدینة الی محط انظار و جلب انتباه الشیعة لها.
ولهذا السبب فقد اهتم بعض من علماء الشیعة بهذا المکان وقد کانت الهجرة التاریخیة لمیرزا الشیرازی لهذه المدینة لها تاثیرها الکبیر لاهتمام باقی العلماء و المفکرین الشیعة بهذا المکان المقدس و لازدهار الحوزة العلمیة الشیعیة فی سامراء وفی هذا الوقت تمت کتابة مؤلفات بقلم علماء شیعة هناک.
نتطرق فی هذه المقالة الی دور علماء سامراء فی القرن الاخیر فی مجال التالیف والکتابة ونخلص الی نتیجة عامة بأن التالیف کان مفضل لدی علماء هذا البلد بالرغم من أن النسخ والکتابة کانت اکثر شیوعا.
Although Samarra has always been one of Iraq’s most Sunni-populated cities since the ancient times, the presence of the al-Askarin pure and holy shrines has attracted the attention of Shiites. For this reason, some Shiite scholars have paid special attention to it, and the historical migration of Mirza Shirazi to that holy place attracted the attention of the Shiite scholars and intellectuals and prospered the Shiite seminary in Samarra. Also, some works were written in that era in that land. This article examines the role of Samarra scholars in the last two centuries in the field of authorship and transcription and concludes that in general, authorship was considered by scholars of that state; however, transcription was more common.
خلاصه ماشینی:
بنابراين، اين مقاله بر اساس اين پرسش نوشته شده که سامرا چه جايگاهي در تأليف و کتابت عالمان شيعه دارد؟ لذا اين مقاله، نقشِ دانشمندانِ شيعه سامرا را در ميراث مکتوب شيعه، به ويژه در دوران قاجار ـ دوران اقامت ميرزاي شيرازي ـ با محوريت کتاب «فهرستگان نسخههاي خطي ايران (فنخا)» مورد پژوهش قرار داده و به اين نتيجه دست يافته است که دانشمندان شيعه سامرا، در اين دوران، در تدوين ميراث مکتوب شيعه نقش آفريدهاند و آثاري در حوزههاي گوناگون اسلامي، به فارسي و عربي، تدوين کردهاند.
حاشية فرائد الاصول، اثر علي معصومي همداني (1274 ـ 1356ش) اين کتاب به زبان عربي، تأليف 9 ذيحجه 1342قمری و حاشيه بسيار مفصلي است از آغاز کتاب تا مبحث ظن، از تقريرات ميرزامحمدحسن شيرازي بزرگ؛ چنانکه در پايان نسخه، نام مؤلف و ميرزا آمده.
5. تشريح الاصول الصغير، اثر علي بن فتحالله نهاوندي نجفي (1322ق) خط: نسخ، سيدمهدي بن حسين حسيني يزدي بافقي، تاريخ کتابت: 1297ق در سامرا، محل نگهداري: مشهد، رضوي، ش 33874 (همان، 1390ش، ج8، ص247).
7. تقليد الميت و الاعلم، اثر حبيبالله رشتي (1234 - 1312ق) خط: نسخ، کاتب: سيدمهدي بن حسين حسيني يزدي بافقي، تاريخ کتابت: 4 صفر 1297ق، محل نگهداري: مشهد، رضوي، ش 2/15313 (همان، 1390ش، ج9، ص39).
حاشية فرائد الاصول، علي روزدري (1290ق) کاتب: سيدمهدي بن حسين حسيني يزدي بافقي، تاريخ کتابت: بيتا (قرن 13) در سامرا، محل نگهداری: مشهد، رضوي، ش 11597 (همان، 1390ش، ج12، ص148).
سهوالنبي9، اثر شيخ مفيد (336- 413ق) کاتب: محمدباقر بيرجندي اين کتاب را به خط نستعليق و در 1300قمری در سامرا کتابت کرده است.