چکیده:
هدف این مقاله مطالعه تحلیلی و ریشه شناختی آیین نمایشی مذهبی «خه رره » با رویکرد تفسیرگرایی براساس نظریه انسان شناسی نمادین کلیفورد گیرتز است. سحرگاهان عاشورا حدود یکصد هزار نفر از مردم خرم آباد لرستان با آدابی نمایشی در آب و گل و گلاب (خه رره) ساخته شده در خیابانها و میادین فرو م یغلتند و تا اذان ظهر عاشورا (هفت ساعت) با فرمت تمثی لگرایانه ی مبتنی بر مستندسازی (تداعی معانی) واقع هی عاشورا با بیان مونولوگ هایی فردی در میادین مهم خرم آباد لرستان نمایشگری می کنند. فرضیه های انسان شناسی دینی درباره این آیین مستند ب هگونه ای می نماید که در خود دو کاربرد اساسی را جای داده است: ۱ استمرار استنادات تاریخی مبتنی بر رخدادی عظیم در جهان اسلام که نیاز به اثبات آن وجود ندارد ۲ تحول در نمایشگرانی که خود نیز نمایشگران همان درام اند که هنوز ریش هی ادبی و مدنی آن را نمی دانند. ایده، بن اندیشه، پیرنگ و شاکله اصلی این آیین بومی مذهبی مستند، بر پایه حقایق اجتماعی تاریخی و مستندات موجود که اسنادی یا روایی است، تعریف می گردد. یافته ها نشان م یدهد مردم خرم آباد هر ساله نمایش مذهبی «خه رره مالی » را با شکوهی خاص برگزار میکنند و بر این باورند که فلسفه اجرایی این آیین، تداعی معانی حقایق و مستندات صحرای کربلا است. نتایج حاصل از پژوهش چهار ساله نگارنده در زمین تحقیق و اسناد موجود نشان می دهد این آیین فقط در خرم آباد لرستان اجرا می گردد و دو دلیل اساسی: ۱ تداعی معانی صحرای کربلا ۲ ذوق هنرمندانه ی قوم لر، موجب پیدایی و مانایی این ساختار نمایشی گردیده است. چهار عنصر اساسی آب، باد، آتش و خاک (آخشیجها) که ریشه در ادبیات کهن ایران دارد نیز از عناصر مهم آیین مستند خه رره به شمار می آیند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و ژرفانگرانه براساس چهارچوب نظری کارکردگرایی برانیسلاو مالینوفسکی و تفسیرگرایی کلیفورد گیرتز در قیاس با ویژگیهای درام مستند، تحلیل محتوای کیفی گردیده است.
The purpose of this paper is to study the analytical and etymological religious rituals of “Xarreh”, with an ancient Iran approach based on Clifford Geertz’s symbolic anthropology theory. At dawn, about 100,000 people of Khorramabad, Lorestan, with rituals of water, flowers and rose water (Xarreh) made in the streets and squares, and until noon of Ashura (seven hours) with an allegiant format based on documentation (associations of the meanings) of the Event of Ashura by expressing individual monologues in the important squares of Khorramabad Lorestan display. Religious anthropological hypotheses about this documented ritual are such that it has two basic applications in itself: 1- Continuation of historical citations based on a great event in the Islamic world that does not need to be proven 2- Transformation in the displays who are also drama displays that do not yet know its literary and civic roots. The idea, the bin of thought, the plot and the main form of this documentary indigenous religious ritual are defined based on socio-historical facts and existing documents that are documentary or narrative. The findings show that every year, the people of Khorramabad hold a religious show, with a special glory, and believe that the executive philosophy of this ritual definition the meanings of the facts and documentation of the Desert of Karbala. The results of the author’s four-year research in the field of research and available documents show that this ritual is performed only in Khorramabad, Lorestan, and two main reasons: 1- Association of the meanings of the Karbala desert 2- Artistic taste of the Lor tribe, has led to the filth and permanently of this dramatic structure. Four basic elements of water, wind, fire and soil (Axsij) rooted in the old Iranian literature are also important elements of the documentary ritual of Xarreh. This paper has been qualitatively analyzed using descriptive-analytical and in-depth method based on Branislav Malinowski’s functionalism theoretical framework and Clifford Geertz’s interpretiveism in comparison with documentary drama characteristics.
خلاصه ماشینی:
نتایج حاصل از پژوهش چهار ساله نگارنده در زمین تحقیق و اسناد موجود نشان میدهد این آیین فقط در خرمآباد لرستان اجرا میگردد و دو دلیل اساسی: ١ـ تداعی معانی صحراي كربلا ٢ـ ذوق هنرمندانهی قوم لر، موجب پیدایی و مانایی این ساختار نمایشی گردیده است.
اهمیت و انگیزه موضوع: از آنجا که تئاتر مردمی خه رره فقط در فرهنگ قوم لر بویژه در میان مردم خرمآباد لرستان اجرا میگردد، نگارنده بر آن است که با رویکرد امیک ـ اتیک به پژوهش انسانشناسانهای در این باب بپردازد: ۱ـ هیچکس و هیچ سندی تاکنون به ریشهیابی این آیین نمایشی نپرداختهاست.
پرسشهای مهم ریشه و خاستگاه نمایشی اجرایی این آیین مذهبی بومی کجا بودهاست و به چه دلیل بهوجود آمدهاست؟ آیا فقط در ایران و لزوما اسلامی است یا آیینی وارداتی، ترکیبی است؟ اگر ایرانی ست پس چرا در نقاط دیگر ایران بجز خرمآباد لرستان اجرا نمیشود؟ اگر غیر ایرانی ست خاستگاهش کجا و در چه زمانی ست؟ اگر خاستگاه خه رره ترکیبی ست، با کدام فرهنگ و ملل درهمآمیختگی تاریخی داشتهاست؟ سرآغاز شکلگیری این آیین مذهبی بومی چه بوده و زنان در این آیین چه نقشی اجرا میکردهاند اگر تماشاگر نبودهاند؟ چهارچوب نظری و رسش پژوهش این مقاله با تکیه بر تئوری کارکردگرایی برانیسلاو مالینوفسکی و تفسیرگرایی کلیفورد گیرتز تنظیم گردیده و از آنجا که دصدد انسانشناسیشناختی یکی از آیینهای نمایشی مذهبی مردم خرمآباد ایران با رویکرد درام مستند، تحت عنوان «خه رره» است، رسش تحقیق پیمایشی و کنونی است.
۱ـ ۱ـ خاستگاهشناختی آیین مستند خه رره: شواهد نشان میدهد که خاستگاه درام مردمی خه رره، به تاریخ و فرهنگ زاگرس نشینان در گرامی داشت سرداران و عزیزان و بزرگان و قهرمانان پارسوماش برمیگردد که به سه دورهی تاریخی به شرح زیر تقسیم گردیده است: ۱ـ خاک افشانی خوجها در دوره ایلامیها ۲ـ توجه ویژه ایرانیان مسلمان شده در سدهی ششم هجری به شهدای کربلا تا سی صد سال پیوسته که غرب ایران خراجگزار کوفه بودهاست.