چکیده:
شعر حافظ به مناسبت نحوه به کارگیری زبان، جولانگاه رستاخیز کلمات است. کلماتی که در غزلهای همسان (به لحاظ ساختار وزن و قافیه و ردیف) شاعران هم عصر او، فاقد آن جذبهها و کششها و بارهای معنایی است که در غزلهای حافظانه، پیدا و پنهان است. در دستگاه نشانهای که حافظ بر محور همنشینی واژگان خویش برمیگزیند، معماری ویژهای شکل میگیرد که در آن کلمات جان میگیرند و در ایهامی لطیف، بنای با شکوهی از زبان، تخیل و عاطفه را به نمایش میگذارند. یکی از این واژگان، «دیدن و مشتقات فعلی آن» است، که کارکرد چند معنایی آن در زبان و ادبیات فارسی مسبوق به سابقه است و حتی پیش از حافظ بارها دست فرسود دیگر شاعران شعر فارسی بوده است. اما حافظ با ویژگی مخصوص خویش آناتی از زبان و تخیل را در این ساحت به ظهور رسانده است. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل این مصدر و کارکردهای مختلف معنایی آن در شعر شاعر پرداخته است و منظرهای گوناگون مورد توجه حافظ در این مصدر همچون: پزشکی، نجوم و دیگر بارهای معنایی آن بر روی مخاطب شعر گشوده است، تا مخاطب شعر پس از این جستار به درکی صریحتر از غزل حافظ نایل گردد.
خلاصه ماشینی:
مصدر دیدن در شعر حافظ: مصدر «دیدن»: مصدر دیدن به معنای مشاهده کردن، 9 بار در دیوان حافظ به کار رفته است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) و: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} 2-2.
سلسله و گروه عاشقان و باز: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} «دیدن» در اینجا مسلماً با چشم سر نبوده، بلکه با چشم دل و باطن بوده است» (برزگر خالقی، 458:1382) یا در غزل عرفانی با مطلع؛ {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} دیدن در معنای «مشاهده عرفانی» و ردیف شعر که «میبینم» است، در اکثر ابیات همین غزل دارای مفهوم عرفانی مشاهده است و اتفاقاً در بیت دوم همین غزل در تقابل با «مشاهده معمولی» قرار گرفته است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} و در ادامه: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} یا در غزل عرفانی با مطلع: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} حافظ در ابیات بعد میفرماید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در این بيت «خبر از جلوه ذات» را جانشین ديدن کرده است، که اشارهای نیز به این حدیث دارد:قلب المؤمن کَمِرآة اِذا نَظَرَ فیها تَجَلیَ ربِّه.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در این بیت حافظ همه کلمات را در حوزۀ خیال به کار گرفته است تا یکی از معجزههای شعری خویش را به رخ بکشد: میان کلمات: خدنگ، سپر و کمان تناسب برقرار کرده است.
حافظ با در نظر داشتن این مسایل، تصاویر زیبایی را به شعر فارسی هدیه کرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} «دیدن» در این بیت به معنی «رصد کردن با مفهوم نجوم احکامی يا تقويم ديدن» است.