چکیده:
عمر خیام شاعر و دانشمند برجسته ایرانی قرن پنجم دارای مجموعه اشعاری است موسوم به رباعیات، که مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و به زبان های متعددی ترجمه شده است. اولین ترجمه آن در سال 1859 توسط فیتزجرالد شاعر انگلیسی ارائه شد که سبب آشنایی دنیای غرب با خیام و افکار او گشت. این ترجمه تا حدی ترجمه مفهومی به شمار می آید و حتی برای برخی از رباعیات آن معادل فارسی در اصل رباعیات خیام یافت نمی شود. دنیای عرب نیز از قافله عقب نمانده و ادبای متعددی به ترجمه رباعیات دست یازیدند. برخی از آنان مستقیما از نسخه فارسی استفاده نموده و آن را برگرداندند، اما غالب آنان به سبب عدم تسلط به زبان فارسی، به ناچار از نسخه انگلیسی بهره گرفتند. عبدالرحمن شکری شاعر معاصر مصری از جمله این افراد است که با استفاده از نسخه ترجمه شده به انگلیسی، سه رباعی را ترجمه نموده است. ترجمه او از این سه رباعی دارای کم و کاست هایی چه در محتوا و چه در قالب است. برای مثال قالب دوبیتی رباعی در ترجمه او به چهاربیتی تغییر کرده و در ترجمه نیز شیوه ترجمه مفهومی و آزاد را برگزیده و تلاش نموده است تا مضمون آن را منتقل نماید.
در این پژوهش، با مقایسه ترجمه عبدالرحمن شکری با ترجمه فیتزجرالد و مطابقت آن دو با اصل فارسی، تلاش بر آن است که کاستی های ترجمه عبدالرحمن شکری مورد ارزیابی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
با بررسي ترجمه هاي رباعيات حکيم عمر خيام از نيمه دوم قرن نوزدهم به بعد در مييابيم که برخي از مترجمان از بعد انديشه هاي فلسفي، به رباعيات نگريسته اند و در ترجمـه ي آن به شيوه ي معناگرايانه عمل کرده انـد؛ برخـي نيـز فقـط بـه گنجينـه ي واژگـان پرداختـه و زيباييهاي ترکيبها و فنون شعري را منتقل کرده اند (علواني، ٢٠١٠: ٧) تـاکنون حـدود ٥٢ ترجمه از رباعيات خيام در دو قالب فصيح و عاميانه به صورت نظم يا نثر، به جهـان عـرب ارائه شده است که خود گواه اهتمام شعرا و مترجمان جهان عرب به زبان و ادبيات فارسي و شعر اين حکيم فرزانه است .
شکري به طور کلي سه رباعي از رباعيـات منسـوب بـه خيـام را بـا اسـتفاده از ترجمـه ي انگليسي آن توسط فيتزجرالد به زبان عربي منتقل کرده است و علاوه بر اين در ديوان اين شاعر بارقه هايي از انديشه هاي خيام و ديدگاه او نسبت به زندگي ديده ميشود.
(Fitzgerald, 1859:55) اين رباعي که در ترجمه ي انگليسي به خيام نسبت داده شده و عبدالرحمن شکري آن را به نظم ترجمه کرده است ، در چاپ هاي معتبر رباعيات حکيم عمر خيام به طور خـاص وجـود ندارد و در واقع ميتوان گفت شاعر انگليسي- فيتزجرالد با الهام از مفـاهيم کلـي رباعيـات خيام يا ديگر شعراي پارسي زبان آن را سروده است .
تحليل و بررسي ترجمه هاي شکري از رباعيات خيام در مربع اول مفاهيم و معاني دقيقا منتقل شده است و تجربـه شـعري کـه از ويژگـيهـاي خاص هر شاعر به شمار ميآيد و نيز قالب شعر و شيوه هاي ويژه اسـلوب و ايقـاع در زبـان عربي در غناي عناصر زيبايي شعري و آرايش لفظي به مترجم کمک شاياني کرده است .