چکیده:
یکی از مهمترین وجوه شعر حافظ هماهنگی میان لفظ و محتوا است. اهمیت پیوند این دو در ذهن حافظ چنان است که به صورت گسترده از نظام نشانه و دلالتهای ضمنی در متن بهره میگیرد تا واژگان شعر علاوه بر رویکرد زیباشناسانه و ایجاد معنی معمول، دلالتی برای معنی پنهان و ثانویه باشند. هدف این مقاله اثبات این مطلب است که حافظ از مراعات نظیر و تناسب نیز به عنوان نشانههای معنیافزا بهره گرفته است.
دلالت ضمنی نشانهها در مراعات نظیر و تناسب به دو شکل انجام میگیرد: شکل اول، حرکت ذهن است از مراعات نظیری که در بیت وجود دارد به سوی واژه یا مفهومی دیگر که در بیت وجود ندارد. شکل دوم، وجود واژگانی در بیت است که در ظاهر با هم تناسب ندارند اما با واژهای خارج از بیت، متناسبند و ذهن خواننده را به آن راهنمایی میکنند. در این مقاله شکل اول، نشانههای درونمتنی و شکل دوم، نشانههای فرامتنی نامیده و در مجموع دوازده نمونه که دلالتهای ضمنی غیر متعارف دارند، به شیوهی کتابخانهای و بر پایهی تحلیل محتوا بررسی شده است.
One of the most important aspects of Hafiz’s poems is harmony between form and sense. Their relationship is so significant that leads Hafiz to widely use the sign system and connotation in his work so that his poetry has the aesthetic form, common meaning as well as hidden and secondary meaning. The present paper aimed to show that Hafiz has used parallelism as signs to increase the meaning. Implication of signs in parallelism involves two forms including the movement of mind which is not in the direction from the parallelism in the couplet towards another word or concept which is not in the couplet; and the words in the couplet which seems not to have parallelism but they are paralleled with a word out of couplet and guide the reader's mind towards the word. In this paper, the former is called intertextuality and the latter is called hypertext signs; totally, twelve samples were investigated using library research and on the basis of content analysis.
خلاصه ماشینی:
اهميت پيوند اين دو در ذهن حافظ چنان است که به صورت گسترده از نظام نشانه و دلالت هاي ضمني در متن بهره مي گيرد تا واژگان شعر علاوه بر روي کرد زيباشناسانه و ايجاد معني معمول ، دلالتي براي معني پنهان و ثانويه باشند.
روش کار هدف اين مقاله نشان دادن برخي از مراعات نظير و تناسب هاي شعر حافظ است که علاوه بر جنبه ي زيباشناسي و ايجاد هماهنگي و تناسب شعر که وظيفه ي اصلي آن هاست ، دخل و تصرفي نيز در معني شعر مي کنند و روي کردي معنايي دارند.
در ميان شرح ها از دوازده شرح بهره گرفته شد که عبارتند از: شرح سودي بر حافظ از محمد سودي بسنوي ، ديوان غزليات حافظ به کوشش و شرح ابيات خليل خطيب رهبر، غزل هاي حافظ از حسينعلي هروي ، حافظ نامه از بهاءالدين خرمشاهي ، درس حافظ از محمد استعلامي ، راز خلوتيان و پيغام اهل راز از رضا اشرف زاده ، صداي سخن عشق از حسن انوري ، بر آستان جانان از نصرالله امامي ، سروده هاي بي گمان حافظ از بهروز ثروتيان و وصل خورشيد از علي رضا مظفري .
دلالت ضمني نشانه در مراعات نظير و تناسب در اين مقاله به دو شکل درون متني و فرامتني تقسيم شده است : ٢-١-١-دلالت هاي ضمني مراعات نظير و تناسب با توجه به نشانه هاي درون متني منظور از اين نوع دلالت ، حرکت ذهن است از مراعات نظيري که در بيت وجود دارد به سوي واژه يا مفهومي ديگر که در بيت وجود ندارد تا ضمن گسترش واژگان بيت ، معني و مفهوم ديگري نيز به بيت افزوده شود.