چکیده:
تعداد و جمعیت مناطق کلانشهری طی قرن گذشته به طرز چشمگیری افزایش یافته است و همزمان با افزایش جمعیت، بهبود ارتباطات، روندهای جهانی، و ... تحولات زیادی در روند توسعة فضایی این مناطق رخ داده است. این تحولات همزمان در مناطق کلانشهری کشور ایران نیز مشاهده میشود. اما مطالعات انجامگرفته برای فهم تحولات این مناطق در ایران محدود است. در این مطالعه از تابع تراکم زمینشهری (U.L.D) به منظور بررسی روند تحولات توسعة فضایی در منطقة کلانشهری شیراز، از سال 1375 تا سال 1395، استفاده شد. نتایج مطالعه نشان داد منطقة کلانشهری شیراز طی سالهای 1375 تا 1395 فرم فضایی غیرمتمرکز و پراکندهای داشته است. الگوی تغییرات توسعة فضایی منطقه طی سالهای 1375 تا 1385 و 1385 تا 1395 نشان میدهد توسعة فضایی غیرمتمرکزتر و پراکندهتر شده است. بر اساس تحلیلهای جمعیتی، بیشترین تراکم جمعیتی در سالهای 1385 و 1390 و 1395 در حلقة بافر مرکزی، یعنی کلانشهر شیراز، به چشم میخورد. بر اساس توزیع جهتدار (انحراف استاندارد)، توزیع جمعیت به سمت شمال غرب منطقه پیش رفته است. همچنین، در تحلیل الگوی توزیع جمعیت، نتایج آمارة موران نشان میدهد جمعیت منطقه به صورت خوشهای توزیع شده است. در مجموع فرم فضایی غیرمتمرکز و پراکنده و شکلگیری خوشههای جمعیتی در روند توسعة منطقه برهمخوردن تعادل در توسعة فضایی و جمعیتی منطقه را نشان میدهد که از آثار مهم آن گسستگی شهری، جداییگزینی اجتماعی، وابستگی به اتومبیل، از بین رفتن اراضی کشاورزی و باغات را میتوان نام برد.
The number and population of metropolitan areas have increased significantly during the last century, and in line with the increase in population, improved communications, global trends, and other significant factors, there have been many changes in the spatial development of these areas. These changes are observed in metropolitan areas of Iran during the same period, but there have been a few studies on the changes of these areas in Iran. In this study, the urban land density (U.L.D) function was used to investigate the spatial development trend in Shiraz metropolitan area from 1996-2016. The results show that the Shiraz metropolitan area has experienced a decentralized and scattered spatial form from 1996 to 2016. The pattern of changes in the region's spatial development during the years 1996-2006 and 2006-2016 shows that spatial development has become more decentralized and scattered. According to demographic analysis, the highest population density in 2006, 2011, and 2016 can be seen in the central buffer zone of Shiraz metropolis. Based on directional distribution (standard distance), the population distribution has moved to the northwest of the region. In addition, when analyzing the population distribution pattern, the Moran statistics shows that the region population is distributed in clusters. In general, the decentralized and dispersed spatial form and the formation of population clusters in the region's development process show an imbalance in the region's spatial and demographic development. Some of the significant effects of this phenomenon are urban fragmentation, social segregation, car dependency, and the destruction of agricultural lands and gardens.
خلاصه ماشینی:
ازاين رو، در اين پژوهش سعي شد تحولات توسعۀ فضايي در منطقۀ کلان شـهري شـيراز بـا استفاده از تابع تراکم زمين شهري ١ بررسي شود.
تغييرات توسعۀ فضايي منطقۀ کلان شهري شيراز بر اساس مساحت حلقه هاي هسته و حومه همچنين جدول ٢ تراکم نواحي ساخته شده براي دورة مورد مطالعۀ منطقه را نمـايش مـيدهـد (تراکم حلقۀ هسته بيشتر از ٣٣ درصد = فرم متمرکز و تراکم حلقۀ هسته کمتر از ٣٣ درصد = فرم غيرمتمرکز؛ تراکم حلقۀ حومه بيشتر از ٣٣ درصد = فرم فشرده و تراکم حلقـۀ حومـه کمتـر از ٣٣ درصد = فرم پراکنده ).
فرم فضايي منطقۀ کلان شهري شيراز طي سال هاي ١٣٧٥ تا ١٣٩٥ جدول ٢.
در اين بخش تغييرات جمعيتي سال هاي ١٣٨٥ و ١٣٩٠ و ١٣٩٥ در حلقه هاي حائل (بافر) يک کيلومتري، که از مرکز تجاري منطقۀ کلان شهري (CBD) رسم شده مورد بررسي قرار گرفته است .
بر اساس آمارة موران محلي، که موقعيت خوشـه هـاي تـراکم زياد يا کم جمعيت را نشان ميدهـد، جمعيـت در سـال ١٣٨٥ و ١٣٩٠ در کـلان شـهر شـيراز و شـهر مرودشت به صورت خوشه اي با تراکم زياد قرار گرفته و در سال ١٣٩٥ خوشۀ جمعيتي شهر صدرا بـه اين دو خوشۀ جمعيتي متراکم افزوده و در موقعيت منطقۀ کلان شهري شيراز نمايان شده است .
“Analytical evaluation of physical spatial extent of urban areas and its effect on land use changes using GIS and RS (Case study of Shiraz during the period 1987-2013”, Journal of Geographical Space, pp.