چکیده:
معرفت به انسان کامل هم از حیث نظری - علمی و هم از جهت عملی-سلوکی، اهمیت خاصی در معرفت به خدای سبحان و زیست معنوی و هندسه حیات طیبه دارد وهرگاه این حقیقت را درمعارف وحیانی و آموزه های دینی ردیابی کنیم اهمیت و آنگاه ضرورت و کارآمدی اش درتنظیم زندگی معقول و ملکوتی مضاعف خواهد شد. درحقیقت انسان کامل شناسی نوعی خداشناسی است و از انسان کامل اصطلاحی دانش عرفان درنصوص دینی با عناوینی چون: خلیفه الله، حجه الله، نبی، رسول،امام و ولی تعبیر شده و می شود که تعابیر معهود از جامعیت و کمال منحصر به فردی برخوردار است و یکی از تعابیرعمیق و دلنشین درکتاب و سنت، "وجه الله"است که متناظر به بود و نمود حق تعالی هست و مظاهر اکمل و اجمل نمودهای حق تعالی، انسان کامل و اولیاء الله خواهند بود. اکنون پرسش این است که انسان کامل مکمل چیست و کیست که وجه الله به شمار می روند؟درعرف قرآن و عرفان مفهوم و مصداق وجه الله چه کسانی هستند؟ نوشتار حاضر با روش نقلی - عقلی و رویکرد تحلیلی عهده دار پاسخ به پرسش های یاد شده (که بصورت اندماجی یک پرسش هستند) خواهد بود و برونداد آن امکان معرفت به خدا در مرتبه فعل یا صفات فعل است که در آیات قرآنی از این مرتبه با عناوینی چون "الله"، "نور"، "وجه الله" و مانند آن سخن به میان آمده است و انسان کامل آیت کبرای حق تعالی و وجه خداست.
خلاصه ماشینی:
امام رضا(عليه السلام ) به اباالصلت تاکيد مي فرمايد: (وجه اٰلله أنبياء، رسـل و حجج اويند که [بندگان ] به وسيله و وساطت آنان متوجه به خداي متعال و دين و معرفـت او مي گردند)؛ "وجه اٰلله أنبياؤه و رسله و حججه صلوات اٰلله عليهم هم الذين بهم يتوجه إلي اٰلله عز و جل و إلي دينه و معرفته (مجلسـي ،۱۴۰۳ ، ج ۴، ص ۳) از طـرف ديگـر خـود ائمـه معصومين (عليهم السلام ) نيز که مصداق انسان کامل و هدايتگر مردم به سـوي خداونـد مـي باشند، خود را «وجه اٰلله » معرفي کرده و مي فرمايند: (مائيم وجه اٰلله ، که در زمين ميـان شـما رفت و آمد مي کنيم )؛ "نحن وجه اٰلله نتقلب في الأرض بين أظهـرکم "( کلينـي ،۱۴۰۷، ج ۱، ص ۱۴۳) ٤- معناي دين خدا از امام صادق (ع ) درباره آيه (کل شيء هالک الا وجهه ) و معني "وجـه خـدا" پرسـيده شــد و حضــرت (ع ) فرمــود منظــور از وجــه خــدا، ديــن اوســت و رســول خــدا(ص ) و اميرالمؤمنين (ع ) دين خدا بودند و وجـه او و چشـم او در بنـدگان اش و زبـان او کـه بـا آن ســـخن مـــي گفـــت و دســـت او بـــر مخلوقـــات اش و مـــا اهـــل بيـــت ، وجـــه خـــدا هستيم (صدوق ،۱۳۹۸،ص ۱۴۶) در تفسيراطيب البيـان آمـده اسـت :" در اخبـار اهـل بيـت در بعض آنها گفتند: مراد از وجه دين الهي است که باو بايد توجه کرد که باقي است و از بـين رفتني نيست "(سيد عبدالحسين طيـب ، اطيـب البيـان ،ج ۱۶، ص ۳۷۸)درتوحيـد صـدوق نيـز آمده :" ابن بابويه رحمه اٰلله از حضرت باقر عليه السلام فرمود: خداي عز و جل اعظـم اسـت از اينکه وصف گرديده شود به وجه ، لکن معناي آن اينست که هر شي ء فاني و هالک باشـد مگر دين او بوجه ، آنچنـاني کـه آورده شـده از جانـب او"( صـدوق ،۱۳۹۸، ص ۱۴۹ورک: حسيني شاه عبدالعظيمي،۱۳۶۳ ، ج ۱۲، ص ۴۱۴) ٥- معناي پيامبران و حجت هاي الهي از حضرت رضا عليه السلام پرسيده شد که يا ابن رسول اٰلله معنـي خبـري کـه روايـت کرده اند که ثواب کلمه «لااله الا اٰلله » همانند ثواب نظر کردن به وجه خدا اسـت ، چيسـت ؟ فرمود: کسي که خدا را به وجهي همانند ساير وجـوه وصـف کنـد کـافر اسـت پـس مـراد، پيامبران هستند و حجتها که توسـط آنـان بـه خـدا رو کنند(صـدوق ، ۱۳۹۸، ص ۷۱۱) و در حديثي وارد شد"حارث گويد: خدمت امام ششم (ع ) بودم شخصي از آن حضرت از معنـاي اين آيه پرسيد، امام (ع ) فرمود: ديگران چه مي گويند؟ عرض کردم مي گويند: هـر چيـزي هلاک مي شود جز صورت خدا، فرمود: خداوند منزه است ، اينان سخن سـختي گفتـه انـد، بلکه مقصود از آيه اين است که هر چيـزي در معـرض فنـا و نيسـتي اسـت مگـر آن وجـه و طريقي که بايد از آن طريق به سعادت فائز شوند و مائيم آن وجهي کـه امـر شـده کـه بايـد بدان توجه نمايند".