چکیده:
این پژوهش به واکاوی و تحلیل تعاملها و تقابلهای سازندۀ عطار با مبانی عرفان فلسفی میپردازد و تأثیر این تعامل و تقابل سازنده را در تحول عرفان تکبعدی خانقاهی به عرفان پویای گفتمانی و استدلالی آشکار میسازد. مسئلۀ پژوهش بررسی این موضوع است که عطار در تشکیل ساختار و محتوای رمزیـ تمثیلی سه مثنویِ عرفانیِ خود کدام بخش از رویکردها، روشها و ابزارهای عرفان فلسفی ابنسینا را اقتباس کرده و چه تعامل یا تقابلی با مبانی عرفان فلسفی داشته است؟ روش پژوهش تحلیلی ـ استدلالی و براساس مطالعۀ دقیق مفاهیم عقلی و عرفانی متون موردنظر و استدلال و استنتاجِ مُبتنی بر تحلیل منطقی است. هدف پژوهش شناسایی رویکردهای دوگانۀ عطار به مبانی و محتوای رسالةالطیر ابنسینا و نظریۀ فیض و عقل- بهعنوان مبانی عرفان فلسفی- و تفکیک جنبههای مفید و مضر از آنها و شناسایی روش عطار در تعامل با جنبههای مضر و بهینهسازی و اصلاح آن موارد برای کاهش آسیبهاست. ضرورت و اهمیت پژوهش نقد عملکرد عطار در استفادۀ بهینه از اصول عرفان فلسفی و روشها و ابزارهای آن برای رشد و توسعه و توجیه سطوح مطلوب رفتار عرفانی خود است. یافتههای این پژوهش میتواند به درک بهتر رویکرد عطار به عرفان و تأثیر مثنویهای وی در اعتلای روشها و ابزارهای شناخت عرفانی کمک کند.
This research investigates and analyzes Attar's constructive interactions and confrontations with the principles of philosophical mysticism and reveals the effect of this constructive interaction and confrontation in the transformation of one-dimensional monastic mysticism into dynamic discoursal and rational mysticism. The research problem addressed by this study is which parts of the approaches, methods and instruments of Ibn Sina's (Avicenna’s) philosophical mysticism have been adopted by Attar in framing the structure and symbolic-allegorical content of his three mystical Masnavis and what interactions or confrontations he has had with the principles of philosophical mysticism. This analytic-argumentative library research was conducted via close study of rational and mystical concepts in the content of the related texts and the reasoning and deductions were based on logical analysis. The purpose of this research is to identify Attar's dual approaches to the principles and content of Avicenna's Risalat-ut-Tayr and the theory of Grace and Intellect—as the basics of philosophical mysticism—and to distinguish their useful and harmful aspects. It also aims to identify Attar's approach in interacting with harmful aspects and optimizing or modifying them to reduce their harms. The significance of the study is to critique Attar's performance in optimal use of the principles of philosophical mysticism, methods, and instruments for developing and justifying the desired levels of his mystical manner. The findings of this study can aid to better understand Attar's approach to mysticism and the impact of his Masnavis on elevating the methods and instruments of mystical recognition.
خلاصه ماشینی:
حاصل مطالعات اخير درزمينۀ تطبيق محتواي پرنده نامه ها مؤيد تأثيرگذاري رسـالة الطير سينوي بر محتواي اين قبيل کتاب ها و رساله هاست و پژوهشگران بر تأثيرگـذاري شـاکله و درونمايه و محتواي معنوي رسالة الطير ابـن سـينا بـر تـأليف و تـصنيف رسـالة الطير غزالـي و منطق الطير عطار اذعان دارند و بر پژوهشگران پوشيده نيـست کـه ايـن گونـه تأثيرپـذيري از ساختار و محتواي يک اثر نمي تواند فارغ از تعامل و تقابل ذهن و ضمير نويسنده با مبـاني و محتواي منبع اقتباس باشد، بنابراين پرسش اساسي اين پژوهش اين است که : عطار در تشکيل ساختار و محتواي رمزي ـ تمثيلي سه مثنوي عرفاني خود کـدام بخـش از رويکردها و روش و ابزارهاي عرفان فلسفي ابن سينا را اقتباس کرده و در اين کـار کـدام تعامل ها و تقابل ها را با مباني عرفان فلسفي سينوي داشته است ؟ ٢- پيشينة پژوهش طبق گزارش آسـمي و ديگـران (١٣٩٩) در بـازٔە زمـاني ١٣٧٠ تـا ١٣٩٧ حـدود ٢٥٨ مقالـۀ مرتبط با افکار و آثار عطار در مجلات درج شـده اسـت کـه ازلحـاظ موضـوعي شـامل ٧٠ بررسي محتوايي ، ٦٨ بررسي ساختاري (سبکي و بلاغي و زباني )، ٤١ بررسي آثار عطـار بـا نظريــه هــاي علمــي و ادبــي ، ٧٥ بررســي تطبيقــي آثــار عطــار (از قبيــل تأثيرپــذيري هــا و تأثيرگذاري ها) و ٤ مورد نقد آثار و انديشه هاي عطار بوده است که در بين آنها هيچ نمونـۀ مشترکي با موضوع اين پژوهش ديده نشد.