چکیده:
روضهالشّهدای ملّا حسین واعظ کاشفی (د. 910ق) تصویرگر واقعة عاشورا با بیانی ادیبانه و جذّاب و یکی از اوّلین مقاتل فارسی و از تأثیرگذارترین آثار پیرامون واقعة کربلاست. این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدّی قرار گرفته است، به شکلی که آن را از جملة مهمترین دلایل اشاعة اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثة عاشورا دانستهاند. در این مقالة ادبی- تاریخی با بهرهجویی از روش تحلیلی – توصیفی، پس از توضیحات مختصری پیرامون ویژگیهای اجتماعی- فرهنگی پایانِ عصرتیموری و آثار و زندگانی کاشفی، ضمن بیان و نقد نظریات مختلف در مورد این اثر و نویسندة آن همچنین ذکر انواع تحریف در واقعة عاشورا، به دلایل ورود مجعولات و تحریفات تاریخی به این کتاب و علل اقبال عمومی به آن پرداخته شده و منابع مورد استفاده و شیوة روایت کاشفی مورد بررسی قرار گرفته است. یافتههای این پژوهش مبیّن این حقیقت است که مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفادة کاشفی، شیوههای روایت داستانی و صوفیانة او؛ تکیه بر حافظة مؤلّف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقّت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهلبیت (ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است. همچنین میتوان گفت تیموریان خراسان فضایی ایجاد کردند که نتیجهاش پذیرش تشیّعی شد که بعدها صفویّه به تبلیغ و رسمیّت بخشی به آن همّت نمودند.
Mullah Hussein Kashefi's Martyrs Elegies book (910 A.H) which depicts Ashura's Events is one of the first books about the killings of Ashura which enjoy a literary language attraction of great influence. Since its writing, this book has been criticized its wrong narration of the history of this event. It is considered one of the first books giving wrong historical accounts with poor historical supports about event happening on Ashura. In this article, after a brief account about the late Timurids era and Kashefi's biography, different ideas about this book and its author have been discussed along with the reasons for distortions mentioned in the book and public interest in it. Also resources used and his narration style have been studied. The findings show that the main reasons for such distortions are Kashefi's lack of source, fictional narration style like Sufis, relying on his own memories as an orator, lack of accuracy in his narrations of events, and Kashefi's intention to motivate Shiites of his time to create a connection with Prophet Mohammad 's family (PBUH). It can also be said that Timurids in Khorasan created an atmosphere from which a kind of Shiites was born by which the Safavids advertise this kind of shiism.
خلاصه ماشینی:
دراين مقالۀادبي-تاريخيبابهره جوييازروش تحليلي–توصيفي،پس ازتوضيحات مختصري پيرامون ويژگيهاي اجتماعي -فرهنگي پايان عصرتيموري وآثارو زندگانيکاشفي،ضمن بيان ونقدنظريات مختلف درمورداين اثرونويسندةآن همچنين ذکر انواع تحريف درواقعۀعاشورا،به دلايل ورودمجعولات وتحريفات تاريخيبه اين کتاب وعلل اقبال عموميبه آن پرداخته شده ومنابع مورداستفاده وشيوةروايت کاشفيموردبررسيقرار گرفته است .
پيشينۀ پژوهش درخصوص کتاب روضه الشهدايکاشفيبه جزآنچه درمقدمۀدوچاپ معروف اين کتاب به قلم علامه شعرانيومحمدروشن آمده به مختصرتوضيحيکه ملک الشعرايبهار درجلدسوم سبک شناسيخودآورده ونيزشرحيکه استادذبيح الله صفادرجلدچهارم تاريخ ادبيات درايران ذکرنموده ميتوان اشاره داشت ضمن اينکه دررسالۀدکترايعلي تسنيميکه تصحيح اين کتاب بابهره جوييازسه نسخه دردسترس بوده ،نيزمطالب سودمندي بيان شده است .
ک:مطهري،ج ٣،١٣٦٥:٢٥١) انکاراصل واقعۀعاشوراباوجودغنايمتون وروايات وآثارآن ممکن نبوده ونيست بنابراين معاندين يادوستان نادان به تحريف آن مبادرت کرده اندبه شکليکه اسم عاشوراو امام حسين باشداماتأثيرآن وفلسفۀآن نباشددراين مسيربيسواديوکم اطلاعي افراديکه وظيفۀتبيين اين حماسه راداشتندوهمچنين برخوردصرفاعاطفيواحساسيبا اين موضوع يابهره منديهايسياسيخاص ولحاظ کردن بعضيملاحظات باعث شده بسياريازتحريفات رخ دهدواستفاده ابزاريوماديازعاشوراتوسط گروهيديگربه اين امردامن زده است البته وجودمستمعينيکه اهل مطالعه وپژوهش نيستندميدان رابراي محرفان آماده نموده است .
نمونه هايي از مطالب نادرست و تحريفات در روضه الشهدا بانگاهياجماليبه کتاب که درده باب ويک خاتمه تأليف شده ،به ويژه بخش اصلي آن ،يعنيسه باب پايانيکه بيان مقتل حضرت سيدالشهداوحوادث بعدازواقعه است ، مواردزياديازمطالب سست ومجعول يافت ميشودکه ذکروتوضيح همۀآنهاخود کتاب مبسوطيخواهدشدبنابراين به بعضيازآنهااشاره ميگردد؛اين تحريفات هم لفظي است وهم معنويوهم عمليوبه تحريفات سنت هايعزادارينيزانجاميده وبسياريدر منابع مورداستفاده کاشفيمذکوراست : ١-خلق حواازپهلويچپ آدم .
»(همان ،:٢٢٥)شفاعت امام حسين (ع )به اين صورت نيست که برخلاف رضايخداوارادةاوچيزيراازخدابخواهد.