چکیده:
پژوهش حاضر با هدف ترسیم نقشه دانش تولیدات علمی ایران در حوزه کتابخانههای دیجیتالی انجام شد. رویکرد این پژوهش علمسنجی است، و از تحلیل همرخدادی واژگان و شاخصهای تحلیل شبکههای اجتماعی استفاده شد. تعداد 554 مدرک علمی شامل کتاب، مقاله تألیفی، مقاله همایشهای داخلی و خارجی، و پایاننامه کارشناسیارشد و دکتری داخل ایران در تمامی رشتههای علمی که تا پایان سال 1392 به موضوع کتابخانههای دیجیتالی پرداخته بودند، مطالعه شد. از سیاهه موضوعی برای گردآوری دادهها و از نرمافزارهای گفی و وی.اُ.اِس.ویوور جهت مصورسازی و تحلیل شبکههای موضوعی استفاده شد. زمینههای تحقیق و توسعه در کتابخانههای دیجیتالی به 10 حوزه و 59 زیرحوزه دستهبندی شدند. گروههای موضوعی «ارزیابی کتابخانههای دیجیتالی؛ محتوا و مجموعههای دیجیتال؛ معماری، سیستمها، ابزارها و فناوریها و ...» حوزههای پربسامد و زیرحوزههای موضوعی «ارزیابی کتابخانههای دیجیتالی؛ فراداده؛ حفاظت و امنیت محتوا و ...» موضوعات مرکزی و هسته در شبکه موضوعی را شکل دادند؛ و زیرحوزههای موضوعی «استانداردهای نشر الکترونیکی؛ استفاده از تاکسونومیها برای ایجاد دسترسی سازمانیافته به مخازن دیجیتالی متنوع؛ سیستمهای حفاظت دیجیتالی؛ اشتراک دانش؛ و ...» جزو خلاءهای پژوهشی مطالعات کتابخانههای دیجیتالی در ایران هستند. نتایج پژوهش گویای این است که پژوهشهای اندکی از منظر فنی و کاربردی به آن پرداختهاند. نتایج نشان دادند که ساختار همرخدادی حوزهها با طی حدود دو دهه از مطالعات این حوزه در ایران نسبت به پژوهشهای بینالمللی از بلوغ کافی برخوردار نبوده و همبستگی مفاهیم درون خوشهها اندک و نامتوازن است.
This study aimed to knowledge mapping of Digital Libraries (DLs) field in Iran. This is a scientometrics study. In this regard, Social Network and co-word analysis methods were used. 554 research resources such as books, national and international journal papers, conferences articles, and MA and Ph.D. Theses in Iran up to 2013 were studied. Researcher made checklist was used to collext data. Also Gephi and VOSviewer softwares were used to visualize and analyze the subject networks. Researches in the field of DLs were classified into 10 research topics and 59 Subtopics. Findings showed that "Evaluation", "Digital content and collections", "Architecture, systems, tools and technologies" and etc. are higher frequency research topics. Also "Evaluation", "Metadata", "Content preservation and security" and etc. most central and core subtopics in subject networks; Moreover subtopics such as "Electronic publishing standards", "Use of taxonomies to provide unified and organized access to various digital repositories", "Digital preservation systems", "Resource sharing" and etc. are research areas that paied less research attention in Iran. Also results reflect that less researches pay attention to the technical and experimental domains. This show that domains co-occurrence structure with nearly two decades of studies in this field, compared with international studies, isnot matured and correlation between clusters are little and unbalanced.
خلاصه ماشینی:
پايــش پژوهش هــاي پيشــين کــه بــه معرفــي محورهــاي موضوعــي اصلــي و فرعــي کتابخانه هــاي ديجيتالــي بــا رويکردهــاي کّمــي و کيفــي انجــام شــده ، نشــان از اهميــت دســته بندي ١ و خوشــه بندي ٢ حوزه هــاي مطالعاتــي کتابخانه هــاي ديجيتالــي دارد (تاج الدينــي و سادات موســوي ١٣٩٠؛ رمضانــي و عليپــور حافظــي ١٣٩٢؛ شيخ شــعاعي و همــکاران ١٣٩٢؛ عربــي ١٣٩٤؛Bawden ;٢٠٠٠ Borgman ;٢٠٠٠ Arms ;٢٠٠٢ ,١٩٩٩ Chowdhury &Chowdhury & Rowlands 1999 quoted in Muir 2001; Fox & Urs 2002; Shiri 2003; Witten & Bainbridge 2003; Chen 2004; Lesk 2004; Liu 2004; Chen & Zhou 2005; Tedd & Large 2005; Nagatsuka & Kando 2006; Pomerantz et al.
٤. بحث و نتيجه گيري پژوهــش حاضــر بــر آن بــود تــا بــا يــاري گرفتــن از متــون و متخصصــان موضوعــي ، بــه دســته بندي مطالعــات کتابخانه هــاي ديجيتالــي در ايــران بپــردازد و تصويــر جامعــي از وضعيــت و ســاختار ايــن پژوهش هــا تــا ســال ١٣٩٢ را بــا اســتفاده از روش هــاي تحليــل هم رخــدادي واژگان و تحليـل شـبکه هاي اجتماعـي نشـان دهـد.
٣. چگالـي و ضريـب خوشـه بندي پائيـن شـبکۀ موضوعـي بيانگـر گسسـت هاي سـاختاري شـبکه و همبسـتگي و تعامـل پاييـن زيرحوزه هـاي درون خوشـه ها و ارتباطـات بيـن خوشـه اي ، نبـود يــا کمبــود گرايــش پژوهش هــا بــه مســائل فنــي «محتــوا، نرم افــزار و خدمــات » به عنــوان ســه عنصــر اصلــي کتابخانه هــاي ديجيتالــي (عليپــور حافظــي ١٣٩٠) و تک حوزه اي بــودن آن هــا، و نبــود تعــادل بيــن پژوهش هــاي ميان رشــته اي نظــري و کاربــردي در ايــن حــوزه اســت .