چکیده:
شناخت چهرههای فرهنگی و ارج نهادن به آنها، ارج نهادن به فرهنگ و دانش است. یکی از دانشیمردان گمنام تاریخ ایران ملّا میرقاری گیلانی است. وی در دورۀ صفوی میزیست و ظاهرا در روزگار خود نیز «قدر ندید و بر صدر ننشست». با جستوجو در آثار پیشینیان، با چهرهای دوگانه از ملّا میرقاری گیلانی مواجه میشویم. برخی او را از خاندان بلیانی میدانند و عدّهای نیز قائل به چنین انتسابی نیستند. بعضی معتقدند که او پدر زن تقیالدّین محمّد اوحدی بلیانی (۹۷۳ -۱۰۴۲ق)، صاحب عرفاتالعاشقین است. وی صاحب چهل و دو اثر در موضوعات مختلف مانند قرائت قرآن، ترسّل و نامهنگاری، لغت، نجوم و... است. برخی آثار وی به صورت نسخۀ خطّی در کتابخانهها نگهداری میگردد. در این مقاله تلاش میکنیم نخست اشتباههای برخی پژوهندگان دربارۀ تاریخ ولادت و وفات ملّا میرقاری گیلانی، درهمآمیختگی دو چهرۀ همنام، تاریخ تالیف آثار وی و... را برطرف سازیم و سپس بر پایۀ آثار وی - که جملگی نسخههای خطّی هستند، جز انیسالعاقلین- به نگارش زندگینامه دیگری برای وی دست یازیم.
خلاصه ماشینی:
(5) ١-١٢- نظر مالک نسخٔە خطي لوازم النشا دربارٔە ملا ميرقاري گيلاني مالک نسخه که فعلا نامش بر ما پوشيده است ، در صفحۀ نخست نسخۀ خطي ضمن معرفي اثـر ميگويد: «شرح حال ملا ميرقـاري گيلانـي را تـاکنون حقيـر از کتبـي کـه در دسـترس دارم ، نتوانستم بيابم و از تصادفات حسنه آنکه نسخۀ مهم ديگر از تأليفات اين شـخص را بـه دسـت آورده ام که موسوم به اسرارالحکم و در سنۀ تسع و الف هجري تأليف و کتـاب در سـال ١٠٥٣ نوشته شده ...
وي (همان جا) دربارة آثار ملا ميرقـاري چنـين اظهـار نظـر مـيکنـد: «اولين اثر شناخته شده ملا ميرقاري گيلاني نامه اي اسـت بـه شـاه طهماسـب و آخـرين اثـرش «شرح نصاب » نگاشته ١٠١٦ق است ».
». او دربـارة آخـرين اثـر ملـا ميرقـاري دو بـار اظهار نظر ميکند ابتدا ميگويد: «آخرين اثرش شـرح نصـاب نگاشـته ١٠١٦ اسـت »، سـپس در جاي ديگري ميگويد: «اما آخرين اثر به جا مانده از ملا ميرقاري گيلاني دستور نامه نگـاري اسـت که در سال ١٠٤٦ آن را به نام سلطان معزالدين نگاشته است » (همان : ٤٢).
با توجه به اين نامه ها و کتاب لوازم الانشاء و با توجه به «انجامه / ترقيمۀ(١٩)» برخي آثار ملـا ميرقاري، به اين نتيجه ميرسيم که سخن مصحح انيس العاقلين که ميگويد: «گفتيم کـه ملـا ميرقاري گيلاني سال هاي ٩٨٩ تا ٩٩٣ق را در شيراز گذرانده اسـت و ايـن سـال هـا مقـارن بـا سلطنت شاه عباس اول است و با توجه به آثارش وي پيش از ١٠٠٢ به گيلان رفته و در آنجـا مانده است .