چکیده:
چکیده غزنه کهن با پیشینه فرهنگی غنی، منطقهای است باستانی که در شرق ایران فرهنگی قرار دارد. این منطقه از قرن سوم تا ششم هـ. ق. تحولات بزرگ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را به خود دیده و در گذر زمان عرصه تاختوتاز سلسلههای قدرتمند بودهاست. در منابع تاریخی، همواره از غزنه بهعنوان یکی از گذرگاههای اصلی در حد واسط خراسان و هند یاد شدهاست. هدف از این پژوهش، بررسی مهمترین آثار غزنه در عهد غزنویان با تکیه بر شواهد باستانشناسی و منابع تاریخی است. مهمترین ویژگیهای شهرسازی غزنه و سهم این شهر از فتوحات غزنویان در شکوفایی و رونق آن، اصلیترین پرسشهای این پژوهش است که باید به آن پاسخ داده شود. پژوهش پیش رو، به روش تاریخیـ توصیفیـ تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانهای صورت گرفتهاست. نتایج پژوهش نشان میدهد که از جمله دلایلی که موجب شد این شهر در دوره فرمانروایی حاکمان غزنوی متحول شود، ثروت هند بوده که جایگاه ویژهای در شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و شهرسازی غزنه داشتهاست. موقعیت غزنه بر سر راه تجاری هند، با بازارها و کاروانسراها، آن را بهعنوان یک بارانداز تجاری مطرح کرده بود. این شهر در سدههای نخستین اسلامی با توجه به شکلگیری حکومت مستقل ترک نژاد غزنوی، شاهد تحولات هنری و شهرسازی ویژهای بودهاست؛ احداث میدان اجتماعات، کاخها، منارهها، باغهای حکومتی و خصوصی و مساجد باشکوه از جمله این موارد است. بنابر نتایج تحقیق، غزنه کهن در شمال شرقی، جنوب شرقی و غربی شهر امروزی غزنه گسترده بوده است. واژگان کلیدی: غزنه، غزنویان، سلطانمحمود، سلطانمسعود سوم، شهرسازی، مطالعات تاریخی و باستانشناسی.
خلاصه ماشینی:
مطالعه و تحلیل شهرسازی غزنه در دوره غزنویان براساس منابع تاریخی و مطالعات باستانشناسی مصطفی رضایی 1 مریم محمدی 2 تاریخ دریافت: 1/10/1399 نوع مقاله: علمی- پژوهشی تاریخ پذیرش: 5/3/1400 شماره صفحه: 45-82 چکیده غزنه کهن با پیشینه فرهنگی غنی، منطقهای است باستانی که در شرق ایران فرهنگی قرار دارد.
نتایج پژوهش نشان میدهد که از جمله دلایلی که موجب شد این شهر در دوره فرمانروایی حاکمان غزنوی متحول شود، ثروت هند بوده که جایگاه ویژهای در شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و شهرسازی غزنه داشتهاست.
غزنه، غزنویان، سلطانمحمود، سلطانمسعود سوم، شهرسازی، مطالعات تاریخی و باستانشناسی مقدمه غزنه یکی از شهرهای کهن و تاریخی ایران فرهنگی است که امروزه در افغانستان و در جنوب غربی کابل واقع شدهاست.
در منابع تاریخی نیز در خصوص بنای کاخهای شهر غزنه مطالبی بیان شدهاست که در روشنشدن وضعیت معماری و تزئینات وابسته به این بناها دارای اهمیت هستند؛ از جمله این آثار میتوان به ترجمه تاریخ یمینی و تاریخ بیهقی اشاره کرد که منابعی ارزشمند در خصوص وضعیت این دسته از بناها بهشمار میآیند (همان: 147).
بخشی از محراب سنگی مکشوفه از کاخ مسعود سوم با قوس شبدری، نقوش گیاهی و کتیبه آن با مضمون نام سلطانمسعود (تقوینژاد و صالحی کاخکی، 1396: 102) باغهای شهر غزنه از دیگر آثار دوره غزنوی در غزنه کهن، باغهای حکومتی و خصوصی آن است که در بسیاری از موارد در نزدیکی کوشکها قرار داشتند.