چکیده:
در این مطالعه کوشش شده است تا با مقایسه دقیق عقود مشارکتی و مبادلهای در ابعاد مختلف، ماهیت و خصوصیات منحصر به فرد هر دسته از این عقود شفافسازی شود و مشکلات و انحرافات بهکارگیری آنها در بانکداری اسلامی ایران بررسی شود. ناآگاهی کارگزاران و مشتریان به شرایط قراردادها سبب کاهش کارآیی عقود بانکی و حتی در مواقعی موجب ربوی شدن معاملات میگردد. آشنایی هر چه بیشتر با عقود بانکی میتواند از آلوده شدن معاملات بانکی به این حرام الهی جلوگیری کند.
پژوهشهایی که تا به حال در زمینه انجام گرفته به صورت جزئی و موردی درباره بعضی از عقود مانند مضاربه یا مشارکت بوده و یا عقود بانکی از جنبهای خاص مورد مقایسه قرار گرفته است، اما در این تحقیق تمام عقود مبادلهای و مشارکتی شناسایی شده و مقایسه ای کامل در زمینههای مختلف (اقتصادی، حقوقی و ...) بین آنها صورت گرفته است. همچنین مشکلات و فواید هر دسته از عقود نیز بیان شده است. روشهای به کار گرفته شده در این پژوهش کتابخانهای و تحلیل اسنادی میباشد.
خلاصه ماشینی:
نظام هاي بانکي که آلوده به ربا هسـتند، بـه علاوه سبب گراني و موجب ورشکستگي واحدهاي توليـدي مـي شـوند؛ بنـابراين عمليـات بانکداري و مالي بايد بدون بهره انجام شود و اسلام روش هـايي را بـراي جـايگزين کـردن بهره و نهادهاي اقتصادي مبتني بر آن پيشنهاد ميکنـد کـه از آن جملـه مـيتـوان بـه عقـود اسلامي به عنوان ابزاري کارآمد اشاره کرد.
به طـور کلي عقود اسلامي در نظام بانکي به چهار گروه تقسيم ميشوند که عبارتند از: عقود مبادله اي (فروش اقساطي، اجاره به شرط تمليـک ، سـلف ، خريـد ديـن ، جعالـه ، ضمان و استصناع )، عقود مشارکتي (مشارکت مدني، مشارکت حقـوقي، مضـاربه ، مزارعـه ، مساقات )، گروه سوم قرض الحسنه و گروه چهارم سرمايه گذاري مستقيم کـه از نظـر آثـار و نتايج شبيه قراردادهاي مشارکتي است و گاهي جزء اين دسته قرار ميگيرد.
عقود مبادله اي عقود مبادله اي ، عقودي هستند که در آن ها، مؤسسه اعتباري تمام يـا بخشـي از منـابع مـالي مورد نياز را به منظور انجام فعاليت اقتصادي و يا برطـرف کـردن نيـاز يـک خـانوار تـأمين مي کند؛ اين دسته از عقود، داراي ويژگي هاي خاصي هستند که مي توان از بين آنان ، وجـود رابطه حقوقي بدهکار و بستانکار، قابليت براي تعيين نرخ سود از ابتـداي معاملـه ، تمليکـي بودن قراردادها و تأمين مالي نيازهـاي مصـرفي ، تجـاري ، توليـدي و خـدماتي را مثـال زد.