چکیده:
در آثار برجایمانده، بهویژه در نوشتههای مورخان یونانی، از اخلاقیات نیک ایرانیان باستان و از بیگانگی آنان از دروغ به تاکید سخن رفته است. اهمیت و جایگاه اخلاق، بهویژه راستگویی نزد ایرانیان باستان موجب طرح این پرسش میشود که منشا بایدها و نبایدهای اخلاقی در ایران باستان چه چیزی بوده است و آموزههای اخلاقی بر حسب کدامین معیارها سنجیده و ارزیابی میشده است. در پاسخ به سوال مذکور و با بررسی تطبیقی و تحلیلی این فرضیه مورد ارزیابی قرار میگیرد که خاستگاه احکام اخلاقی در ایران باستان اصل بنیادی و کهن "اشه" بوده است و همین اصل در دین زرتشت مورد تایید قرار گرفته و جامه دین بر خود پوشیده است. ادیان ایران باستان با تمام تفاوتهایی که داشتند، آموزههای خود را بر محور این اصل قرار داده و خطوط لازم در این حوزه را ترسیم نمودهاند. این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی به این نتیجه میرسد که به نظر میرسد، سرچشمهها و معیارهای اخلاقی ایرانیان باستان تنها بدینصورت قابل ردیابی است.
خلاصه ماشینی:
در پاسخ به سؤال مذکور و با بررسی تطبیقی و تحلیلی این فرضیه مورد ارزیابی قرار میگیرد که خاستگاه احکام اخلاقی در ایران باستان اصل بنیادی و کهن "اشه" بوده است و همین اصل در دین زرتشت مورد تأیید قرار گرفته و جامه دین بر خود پوشیده است.
بنا بر عقیدۀ ایرانیان باستان، پهلوانان و قهرمانان اسطورهای زمانی مانند انسانهای دیگر بر روی زمین زندگی میکردهاند اما سلوک اخلاقی آنان باعث ترفیعشان شده است.
به عقیدۀ گنولی در دین زرتشت ماهیت متضاد دو روح سپنته مینو و انگره مینو که فرزندان دوقلوی اهورامزدا هستند، باعث پیدایش دو مسیر کاملاً مختلف اشه و دروغ شده و گفتار، کردار و پندار خوب را در برابر گفتار، کردار و پندار بد قرار داده است (گنولی، 1987، ص.
اما از دید کسانی که به ثنویت اخلاقی در آیین زرتشت قایلند، جهان زرتشتی عرصهای کاملاً واقعی برای پرورش اخلاق انسان است.
ازاینرو حتی عبادت زرتشتی نیز عمدتاً ماهیتی اخلاقی دارد و بهطورکلی مقصود از خلقت در گاماها و نتیجۀ زندگی این است که هر فردی در آبادانی جهان و شادمانی مخلوقات بکوشد و خود را بهوسیلۀ اندیشه، کردار و گفتارِ نیک چنان بپرورد که بتواند به عالم بالا عروج یابد و به سعادت ابدی واصل شود.
ارتباط اخلاق ایرانیان باستان با اصل اشه بنیاد اخلاق نزد ایرانیان باستان باور به وجود نظم و قانون در آفرینش بوده که ریشه در فرهنگ هند و ایرانی داشته است.
کسی که مطابق اشه زندگی میکند، نهتنها خود را شبیه اهورامزدا میکند، بلکه به کمال اخلاقی نیز نزدیکتر میشود.