چکیده:
در دهههای اخیر، شهرنشینی و رشد سریع صنعتی شدن سبب آزادسازی انرژی گرمایی زیاد و افزایش آلودگی هوا در ترازهای پایین جو شده و درنتیجه تغییرات زیادی را در کمیتهای هواشناختی لایه مرزی جو شهری ایجاد کرده است. از اینرو، پژوهش حاضر سعی در بررسی عوامل مورفولوژی و کالبدی مؤثر بر تغییرات دمای شهری در کلانشهر تهران را دارد. روش پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش کار و ماهیت، تحلیلی_توصیفی و کمی است.در این پژوهش با بهرهگیری از ابزارهای سنجش از راه دور، نقشه دمای شهر تهران با بهرهگیری از تصاویر ماهوارهای لندست بهدستآمده است؛که بر اساس بررسی نقشهی تولیدشده، پهنهی غربی شهر تهران(محدودههایی از مناطق 5، 21 و عمدتاً 22) بهعنوان محدودهی موردمطالعه انتخاب گردیده و شاخصهای کالبدی و مرفولوژی تأثیرگذار بر دمای شهری آن از طریق اسناد و پیمایشهای میدانی بهدستآمده است. در ادامه رابطه و همبستگی میان عوامل مورفولوژی شهری مؤثر بر تغییرات دمای شهری در محدودههای مطالعه از طریق مدلسازی آماری کلاسیک (رگرسیون خطی چند متغیره) مورد تحلیل و بررسی قرارگرفتهاند. درنتیجه بررسیهای ذکر شده، مؤثرترین عوامل در تشدید دمای شهری به ترتیب شاخصهای «درصد مساحت سطح ساختهشده در نمونه»، «جهت کلی معابر در نمونه»، «درصد مساحت پوشش گیاهی در نمونه»، «میانگین ارتفاع ساختمانی» دارای رابطهی منفی با افزایش دمای هوا و شاخصهای «درصد مساحت آسفالت خیابان در نمونه»، «متوسط عرض معابر در نمونه» و «درصد زمینهای خشک و بایر در نمونه» دارای رابطهی مثبت با افزایش دمای هوا میباشند.
In recent decades urbanization have led to the release of high heat energy and increased air pollution in the lower atmosphere, resulting in many changes in the meteorological committees of the boundary layer of the urban atmosphere. Therefore, the present study attempts to investigate the morphological and physical factors affecting urban temperature changes in the metropolis of Tehran. The method of the present research is applied in terms of purpose and analytical-descriptive and quantitative in terms of method and nature.in many changes in the meteorological committees of the boundary layer of the urban atmosphere In this study, using remote sensing tools, the temperature map of Tehran has been obtained by using Landsat satellite images, the western part of Tehran as the area under study. Has been selected and physical and morphological indicators affecting its urban temperature have been obtained through documents and field surveys. In the following, the relationship and correlation between urban morphology factors affecting urban temperature changes such as activity and land use indices, vegetation, geometry and orientation of roads, etc. in the study areas have been analyzed through classical statistical modeling.As a result of the mentioned studies, the most effective factors in increasing the urban temperature respectively, the indicators of "percentage of surface area built in the sample"general direction of passages in the sample "percentage of vegetation area in the sample " have a negative relationship with increasing.air temperature and the indicators of "percentage of street asphalt area "have a positive relationship with increasing air temperature
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش با بهرهگیری از ابزارهای سنجش از راه دور، نقشه دمای شهر تهران با بهرهگیری از تصاویر ماهوارهای لندست بهدست آمده است؛ که بر اساس بررسی نقشۀ تولیدشده، پهنۀ غربی شهر تهران بهعنوان محدودۀ مورد مطالعه انتخاب گردیده و شاخصهای کالبدی و مورفولوژی تأثیرگذار بر دمای شهری آن از طریق اسناد و پیمایشهای میدانی بهدستآمده است.
ازاینرو پاسخ به سؤال زير ضروری مینماید: چگونگی ارتباط بین عوامل مورفولوژی شهری و تأثیر خصوصیات آن با تغییرات شدت دمای هوا در محدوده بافتهای شهری موردمطالعه و ارائه الگوی بهینهای از طریق راهکارهای طراحی شهری در جهت تقلیل اثرات منفی شاخصهای مورفولوژی شهری و کاهش شدت دمای هوا؟ مورفولوژی شهری مورفولوژی شهری، رویکردی جهت مطالعه و طراحی فرم شهری است؛ که از دو مؤلفۀ کالبدی و فضایی طرحهای ساختار شهری، بلوکها، خیابانها، ساختمانها و فضاهای باز تشکیل شده است و در واقع بخشی از فرآیند تکامل بخشهای شهر موردنظر هستند؛ بنابراین مورفولوژی به دلیل نقش برجستهای که در سازماندهی بافت شهری دارد از اهمیت بالایی برخوردار است(Sanders, 2008,1-8).
این تغییرات سبب اختلاف درجه حرارت محیطی میان شهر و محیط اطراف آن است (Kim & Baik, 2005: 591–605)؛ که درواقع با پیشرفت شهرنشینی، مناطق ساختهشده جایگزین پوشش گیاهی میشوند و این جایگزینی از طریق به دام انداختن تابش ورودی خورشید موجب افزایش دمای سطح زمین (LST) میشود (Yang et al, 2017: 115–134).
(به تصویر صفحه رجوع شود) شكل 3- خروجی نقشه حرارتی سطحی شهر تهران در تاریخ 16 مرداد 1398 در نهایت بهمنظور تحلیل و بررسی رابطۀ بین شاخصهای مورفولوژی با دادههای دمایی در محدوده موردمطالعه ازطریق روش آماری کلاسیک، ارتباط و معناداری میان شاخصهای مورفولوژی شهری با شدت دمای هوا سنجیده شده و تأثیرگذارترین عوامل مورد شناسایی قرار گرفته است.