چکیده:
در متون روایی وکلامی، یکی از ویژگیهای مهم امام، علم او دانسته شده است. در مورد علوم ائمه: و شاخصههای آن، بحثهای فراوانی صورت گرفته است که در پی آن، پرسشهای مهمی نیز پدید آمده است؛ علم امام چگونه است؟ آیا ائمه: به همه حقایق عالم علم دارند یا علم آنان محدود است؟ این علم دفعی است یا تدریجی؟ آیا جهل در حق ائمه: متصور است یا خیر؟ این مقاله، پاسخ پرسشهای مذکور را از دیدگاه حضرت آیت الله محسنی; به طور منظم و مختصر از جهات مختلف دنبال کرده است. از نظر ایشان، ائمه: دارای علم ویژه و گستردهای هستند که از جانب خداوند به آنها اعطا و افاضه شده است، به گونهای که دستیابی به آنها برای سایر افراد، از راهای عادی مقدور نیست. از نظر ایشان، آگاهی به علم غیب برای غیر خداوند در مرحله امکان هیچ استحالهای ندارد. در مرحله اثبات نیز علم غیب برای امامان: مسلّم و قطعی است، البته با تحفظ بر اینکه این علم فعلی و دفعی نیست، بلکه حادث و تدریجی است؛ همچنین، ذاتی و مستقل نیست، بلکه از جانب خداوند افاضه میشود. در گستردگی وتوسعه علم امام، ایشان بر این باور است که بر اساس ادله عقلی، قرآنی و روایی علم امام مانند علم خداوند لایتناهی نیست، بلکه محدود است، اما حد و مقدار آن برای ما مشخص نیست.
خلاصه ماشینی:
(محسنی، 1428، ج3: 306) بررسی دلالت آیات در مورد دلالت آیاتی که بیان شد، ابهامات و شبهاتی مطرح شده است که آیت الله محسنی به آنها پرداخته و جواب داده است؛ یکی از اشکالات به دلالت این آیات، تعارض اینها با آیاتی دیگر از قرآن کریم مانند آیه 187 سوره اعراف 1 است که علم غیب را مطلقاً از غیر خداوند نفی میکند و آن را منحصر در ذات باری تعالی میداند.
دراین گروه از روایات، اسرار، حقایق و علوم زیادی وجود دارد که علم آنها نزد ائمه:است؛ ویژگیهای این کتب در روایت معتبری که در معجم بیان شده، آمده است: الكافي: عن عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن عبداللّه(بن) الحجال عن أحمد بن عمر الحلبي عن أبي بصير قال: دخلت على أبي عبداللّه7 فقلت له: جعلت فداك اني أسألك عن مسألة ههنا أحد يسمع كلامي؟ قال: فرفع أبوعبداللّه ستراً بينه وبين بيت آخر فاطّلع فيه ثم قال: يا أبامحمد سل عمّا بدالك قال: قلت: جعلت فداك إنّ شيعتك يتحدثون أنّ رسول اللّه9علّم عليّاً7باباً يفتح له منه الف باب؟ قال: فقال: يا أبامحمد علّم رسول اللّه9 عليّاً ألف باب يفتح من كلّ باب ألف باب، قال: قلت: هذا و اللّه العلم، قال: فنكت ساعة في الأرض ثم قال: إنّه لعلم وما هو بذاك!
آیت الله محسنی بعد از بیان روایات در این باب و نقد ادله کسانی که قائل به عمومیت هستند، نظرش را این گونه بیان میکند: حاصل سخن اینکه برای پیامبر خاتم9 و ائمه معصومین: علوم زیادی است که خداوند به هیچ کس غیر از اینها اعطا نکرده است، چنان که انواع و اقسام آن، معلوم گردید...