چکیده:
وجود اخبار متعارض در جوامع روایی امری انکارناپذیر است و از آنجا که نمیتوان ائمه (ع) را دارای سخنان متعارض دانست بزرگان دین برای حل مشکل تعارض در طول تاریخ زحمات زیادی کشیدهاند و آثار علمی قابل توجهی در این باب برجای نهادهاند. از جمله پیشگامان عرصه حل تعارض شیخ طوسی است که با نگارش دو کتاب ارزشمند تهذیب و استبصار خدمت بزرگی درباره حل تعارض ارائه داد. تعارض در روایات به دلایل مختلفی صورت گرفته است که توجه به این دلایل کمک بزرگی در حل تعارض اخبار است. یکی از دلایل ایجاد تعارض پدیده تقیه است. شیخ طوسی در کتاب استبصار از راهحلهای مختلفی از جمله حمل بر تقیه برای حل تعارض اخبار سخن میگوید و از این رو در موارد متعدد با اشاره به احتمال تقیهایبودن روایات به جمع روایات متعارض پرداخته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است و با ذکر نمونههایی از عملکرد شیخ طوسی در استبصار، چگونگی نقش توجه به تقیه در حل تعارض روایات را بررسی میکند.
خلاصه ماشینی:
با مط العه مختصر در مقالات و آثار ديگر بزرگان دريافت شد که پژوهش هايي در اين زمينه انجام شده است که به صورت پراکنده و مختصر به اين مسئله اشاره کرده اند مثل علامه مجلسي و جمع روايات متعارض )فقهيزاده و اجلالي، ١٣٨٨، ص ٩٠-١٠٨(، مباني فهم حديث از ديدگاه شيخ حر عاملي با تأکيد بر کتاب الفوائد الط وسيه )جليلي ، ١٣٩٢، ص ٥-٢٧( و ملاک و به کارگيري چگونگي تقيه در دوره حضور معصومان )هرندي، ١٣٩٣، ص ١١-٤٥(، اما در نوشتار حاضر تلاش ميشود تا اين بحث به صورت منظ م ، جامع و دقيق تر بررسي شود و کيفيت استدلال شيخ ط وسي در مسئله تقيه و حل تعارض اخبار به صورت واضح و روشن منقح شود.
حال اگر در روايت ، لفظ رط ل به صورت مط لق آمده باشد براي مثال »الکر ستمائة رط ل « بدون کدام قرينه که مکي و عراقي آن را مشخص کند، روش اين اختلاف در مکي و عراقي موجب اختلاف در تعيين مقدار آب کر ميشود؛ - تقيه : گاهي تقيه موجب ميشود که امامان فتواي مخالفي براي مصالحي مانند حفظ جان خودشان و شيعيانشان و چيزهاي ديگر بدهند که اين گونه فتوا سبب تعارض روايات ميشود؛ - وجود تزوير در روايات : براي مثال مغيره بن سعيد، ابوالخط اب محمدبن مقلاص ، ابوزينب الاسدي الکوفي، مکني به ابوالظ بيان و ابواسماعيل از مزورين هستند؛ - نقل به معناکردن در روايات : اگر راوي در نقل روايت عين الفاظ ي که از معصوم صادر شده است را به دلايل مختلف نتواند انتقال دهد و بلکه مفهوم و محتواي روايت را گزارش دهد را نقل به معنا گويند؛ - کمبود راويان ثقه و عرب ؛ يعني وجود راويان غير ثقه و غير عرب در سرزمين هاي عربي سبب اختلاف و تعارض در روايات است )سبحاني، ١٤١٤، ٤/ ٤٢٩-٤٣٧(؛ - نسخ : نسخ برخي احاديث برخي ديگر را که در نتيجه موجب تعارض ميشود؛ - رعايت ظ رفيت راوي: پاسخ دادن امام براساس ظ رفيت و عقل راويها نسبت به يک موضوع ؛ - اختلاف مراتب راويان از نظ ر جهل و سهو: رواي يک روايت را ميشنيد، اما از روايت ديگري که آن را نسخ کرده است ، اط لاع نداشت .