چکیده:
امروزه اغلب انسانها با غرق شدن در زندگی دنیوی، از توجه به خود و یک زندگی آرام و بیدغدغه دور ماندهاند. اغلب افراد دچار اختلالات و ناراحتیهای روحی - روانی همچون نگرانی، اضطراب، غم، ترس و پوچگرایی هستند. ازاینرو توجه به سلامت روح و روان بهعنوان یکی از اساسیترین نیازهای انسان مطرح است. در متون غیردینی، منابع قابلتوجهی در سلامت روحی وجود ندارد. ازاینرو معیارهایی برای تأمین سلامت روحی و روانی با نگاه پیشگیری از اختلالات و بیماریها لازم است. سؤال اصلی این است که معیارهای سلامت روحی و روانی چیست؟ روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و بررسی کتابخانهای ـ اسنادی و با مطالعات میانرشتهای قرآن و بهداشت و سلامت است. یافتههای تحقیق بیانگر آن است که از ابتدای خلقت، خداوند متعال بهتمامی ابعاد انسان توجه داده است. همچنین دین اسلام وجود آدمی را متشکل از دو بعد روحی و جسمانی میداند. بسیاری از آیات الهی درزمینه پرورش صحیح انسان و حفظ بهداشت و سلامت روح و روان انسان سخن گفته است. نمونه آن، تأثیر آوای قرآن بر اضطراب و درد بیماران و پیشگیری و درمان غم و اندوه است. نتایج پژوهش انجامشده نشان میدهد که میتوان معیارهای سلامت روح و روان را در قرآن کریم و روایات استخراج کرد. برای مؤلفهها و معرفهای سلامت روح و روان، معیارها و مهارتهایی وجود دارد که برخی با عوامل هم از آن یاد میکنند با این معیارها میتوان نیمرخ سلامت روحی روانی را سنجید و بدینوسیله و برای رسیدن به وضعیت مطلوب برنامهریزی کرد.
Most people today, by drowning in worldly life, have lost sight of themselves and quiet and carefree life. They often suffer from mental disorders such as worry, anxiety, sadness, fear, and absurdism. Therefore, paying attention to mental health is one of the most basic human needs. Also, there are no sources on mental health in secular texts. So, Criteria are needed to ensure mental health to prevent disorders and diseases. Now the main question is what are the criteria of mental health? The method of this research is descriptive-analytical and library-documentary study/desk research with interdisciplinary studies of Quran and health. The findings of this research indicate that from the beginning of creation, Almighty God has paid attention to all aspects of man. Islam also considers human existence to consist of two dimensions, spiritual and physical. Many divine verses have spoken about the proper upbringing of human beings and maintaining the health of the human soul and psyche. Examples are the effect of the Quran on the anxiety and pain of patients and the prevention and treatment of grief. The results of the research show that the criteria of mental health can be extracted in the Holy Quran and hadiths. For the components and indicators of mental health, there are criteria and skills that some people learn with factors. With these criteria, the profile of mental health can be measured and thus can achieve the planned and desired situations.
خلاصه ماشینی:
روان روان، به معنای رونده، بیدرنگ، آنچه یا آنکه راه میرود (دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۷، ذیل روان)، حالات هوشیاری و خودآگاهی از قبیل احساس، ادراک، تعقل، تصمیم، عواطف و تمایلات (شریعتمداری، مقدمه روانشناسی، ۱۳۶۹: 32)؛ رفتار (همان: ۶۶)، فرایندهای ذهنی و ساختهای حافظه آدمی، عینیت رفتار قابلمشاهده و فهم و درک فرایندهای ذهنی که بهطور مستقیم قابلمشاهده نبوده و بر اساس دادههای رفتاری، عصبی و زیستشناختی قابل استنباط هستند (هلیگارد، روانشناسی هلیگارد، ۱۳۸۴: ۱/۳۵)؛ کیفیات و حالات روح و ارتباط آنها با اعضاء بدن (ضیائی بیگدلی، روانشناسی تحلیلی، ۱۳۸۳: 11-12)، معنویت و درونیات انسان (زهران، علم النفس الاجتماعی، ۱۴۲۰: ۱۹۷)؛ در حقیقت، علم شناخت روان، از منظر اسلام میتواند عهدهدار بیان و تفسیر یکی از نشانههای الهی باشد و تحقیقات علمی مربوط به روان نیز میتواند بهعنوان یک برداشت اسلامی و الهی مورداستفاده قرار گیرد.
در قرآن کریم به «قلب» بهعنوان شأنی از شأنهای «روح و نفس» اشاره شده است (فرقان/۳۲؛ هود/ ۱۲۰؛ نجم/۱۱؛ انعام/۱۱۳؛ ابراهیم/۳۷) که نتیجه نزول قرآن کریم، شفاء و رحمت الهی است که خود گزارهای از معرفهای سلامت روحی است؛ آنجایی که خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: (و نُنَزِّلُ مِنَ ألْقرآن مَا هُوَ شِفاءُ وَ رَحمَةُ لِلمُؤمِنینَ و لَا یَزیدُ الظّلِمینَ إلّا خَساراً( (اسرا/۸۲)؛ «و ما آنچه را که برای مؤمنان شفا و رحمت است از قرآن نازل میکنیم و ستمکاران را چیزی جز زیان نمیافزاید».
یکتاپرستی هرچند بهصورت مستقیم، آیات شریفه قرآن کریم بهسلامت روحی اشاره ندارند؛ اما درواقع با نگاهی جامع، توجه به قدرتی برتر که خالق انسان و همه عالم هستی است و به همه نیازهای انسان و مخلوقات آگاه است، ابعاد مختلف سلامت انسان را در نظر داشته و برای آن طریق و برنامه ارائه میدهد.