چکیده:
یکی از مهمترین و مبهمترین مسائل در فاصلهی سقوط افشارها تا روی کار آمدن زندیه، نقش و جایگاه آزادخان افغان در منازعات و تحولات این دوره است؛ موضوعی که در سایهی تاریخنگاری زندیه و قاجاریه و کامیابی این دو سلسله در تشکیل حکومت، مورد غفلت قرار گرفته و به حاشیه رفته است؛ بنابراین سؤال اساسی پژوهش حاضر این است که آزادخان افغان در نزاع قدرتِ این دوره و تحولاتِ آنچه نقشی ایفا کرد؟ فرضِ مقاله این است که آزادخان بهعنوان یکی از مدعیان اصلی سلطنت، در منازعات و تحولات این دوره نقش بارزی داشت: نقشآفرینی در جنگهای جانشینیِ خاندان افشاریه، ایجاد یک هستهی قدرت در آذربایجان و گسترش آن، مبارزات طولانی با کریمخان، فتح اصفهان و اعلام سلطنت و نیز نقشآفرینی مؤثر و سرنوشتساز در کشمکشهای زندیه و قاجاریه نشان میدهد که آزادخان نقش بسیار تعیینکنندهای در رویدادهای این دوره داشته است. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که آزادخان افغان هرچند در نهایت از چرخهی قدرت حذف شد اما جنگها و عملیات نظامی او موجب فرسایشی شدن جنگهای این دوره شد و روند انتقال قدرت را با تأخیر روبرو ساخت.
One of the most important and ambiguous issues in the period between the collapsing of Afsharid dynasty and the rise of Zand dynasty is the role and position of Azad Khan Afghan in the developments and struggles, which has been neglected and marginalized in the shadow of Zand and Qajar historiography as well as the success of these two dynasties in forming governments. Therefore, the main question of this research concerns the role Afghan Azad Khan played in the power struggles of this period and its developments. The assumption of the article is that Azad Khan Afghan as one of the pretenders to the throne had a very effective role in the developments and struggles of this period. His role in the wars of succession of Afsharid dynasty, establishing a center of power in Azerbaijan and extending it, successive defeats of Karim Khan and the conquest of Isfahan, and the proclamation of the monarchy, as well as effective role in the wars and conflicts of Zand and Qajar dynasties indicate that Azad Khan played a very decisive role in the events of this period. The results of this study show that although Azad Khan Afghan was eventually removed from the power cycle, his military operations caused the attrition of the wars of this period, which delayed the process of transfer of power.
خلاصه ماشینی:
جایگاه و نقش آزادخان افغان در منازعات قدرت ، در دوره ی گذار از افشاریه به زندیه ایرج ورفی نژاد؛*١علی قاسمی ** چکیده : یکی از مهم ترین و مبهم ترین مسائل در فاصله ی سقوط افشارها تا روی کار آمدن زندیه ، نقش و جایگاه آزادخان افغان در منازعات و تحولات این دوره است ؛ موضوعی که در سایه ی تاریخ نگاری زندیه و قاجاریه و کامیابی این دو سلسله در تشکیل حکومت ، مورد غفلت قرار گرفته و به حاشیه رفته است ؛ بنابراین سؤال اساسی پژوهش حاضر این است که آزادخان افغان در نزاع قدرت این دوره و تحولات آنچه نقشی ایفا کرد؟ فرض مقاله این است که آزادخان به عنوان یکی از مدعیان اصلی سلطنت ، در منازعات و تحولات این دوره نقش بارزی داشت : نقش آفرینی در جنگ های جانشینی خاندان افشاریه ، ایجاد یک هسته ی قدرت در آذربایجان و گسترش آن ، مبارزات طولانی با کریم خان ، فتح اصفهان و اعلام سلطنت و نیز نقش آفرینی مؤثر و سرنوشت ساز در کشمکش های زندیه و قاجاریه نشان می دهد که آزادخان نقش بسیار تعیین کننده ای در رویدادهای این دوره داشته است .
نقش آزادخان در کشمکش های زندیه و قاجاریه آزادخان پس از شکست خشت به شیراز و از آنجا به اصفهان رفت تا با تدارک نیرو، برای نبرد مجدد آماده شود؛ اما در این اثنا خبر بدتری به او رسید و آن لشکرکشی محمدحسن خان به سمت آذربایجان بود که طی آن خان قاجار گیلان را تصرف کرد و در قزوین مستقر شد.