چکیده:
با تقسیم موجود به مجرد و مادی در فلسفه و بیان احکام و ویژگیهای هریک از آن دو، برخی اندیشمندان بر این اعتقادند که در مواردی میان دیدگاههای فلسفی و ظاهر برخی متون دینی (آیات و روایات) درباره احکام مجردات، تعارضاتی وجود دارد؛ اما آیا اساسا تقسیم مخلوقات به مجرد و مادی از منظر متون دینی مورد توجه و پذیرش است تا بتوان گفت که در بیان احکام آنها میان متون دینی و فلسفه تعارض وجود دارد؟ بهنظر میرسد برای اینکه به دیدگاه متون دینی در پذیرش تقسیم مزبور دست یابیم، سه موضع از آیات و روایات را میتوانیم مورد بررسی قرار دهیم: ۱. مواردی که به بیان خلقت اولین مخلوق خداوند متعال پرداخته شده؛ ۲. مواردی که به وجود و اوصاف ملایکه توجه شده؛ ۳. مواردی که تقسیماتی درباره عوالم هستی و انواع موجودات ارایه شده است. بهنظر میرسد از مجموع آیات و روایاتی که در این مواضع وارد شدهاند، بتوان تقسیم موجودات به مجرد و مادی را از متون دینی بهدست آورد.
Dividing the creatures into abstract and material in philosophy and expressing their characteristics, some thinkers believe that in some cases there are conflicts between philosophical views and some religious texts (Quranic verses and narrations) on the characteristics of the incorporeal creatures. But is it fundamentally acceptable to divide creatures into abstract and material from the point of view of religious texts, so that it can be said that there is a conflict between religious texts and philosophical views in expressing their characteristics? To understand the view of religious texts about this division, it seems that we can examine three cases of verses and narrations, I) The cases in which the creation of the first creature of God Almighty has been discussed, II) The cases in which the existence and attributes of angels have been discussed, III) The cases that deal with the divisions of the universe and the types of creatures. It seems that the division of creatures into abstract and material can be obtained from the Quranic verses and narrations.
خلاصه ماشینی:
ظاهراً در تعابیر و اطلاقات دینی از واژۀ «تجرد» و «مجرد» که اصطلاحی فلسفی است، برای اشاره به گونهای خاص از موجودات استفاده نشده است؛ اما صفات و ویژگیهایی که در فلسفه برای موجود مجرد بیان شدهاند، در دین نیز مورد توجه بوده و نمونههای فراوانی در متون دینی از بهکارگیری آنها یافت میشود؛ مثلاً در کتابهای روایی بابی است که روایات آن خداوند متعال را از صفاتی مانند زمان، مکان، حرکت، سکون، انتقال، تغییر و...
مانند: «مقایسه تقسیم عوالم هستی از منظر علامه طباطبایی و عرفان اسلامی» (خانی، 1399) و «مراتب خلقت از دیدگاه آیات و روایات» (اترك، 1383)، اما بهنظر میرسد که از جامعیت کامل برخوردار نیستند و حوزههایی از نقل مورد غفلت واقع شدهاند و مناسب است تا بهصورت جامعتر آیات و روایات را مورد بررسی قرار داد تا به پاسخ مناسبتری از موضع متون دینی نسبت به تقسیم مخلوقات و ممکنات به مجرد و مادی دست یابیم؛ لذا ضروری است تا تحقیقی در این زمینه صورت پذیرد و با بررسیِ آیات و روایت، پذیرش یا عدم پذیرش چنین تقسیمی به دست آید.
برایناساس، اگر آیات و روایاتی که به نحوۀ خلقت و صفات وجودِ نخستین مخلوق الهی اشاره دارند، ویژگیهایی مادی از قبیل صفات جسم و جسمانیات (طبیعی و عنصری) برای مخلوقِ نخستین برشمرده باشند، بهحکم نتیجۀ فلسفی بالا باید از متون دینی چنین استنباط نمود که به غیر از خداوند متعال، سایر موجودات و مخلوقات، مادی و جسمانیاند؛ اما اگر صفات و ویژگیهایی را برای مخلوقِ نخستین برشمردند که حکایت از تجرد آن داشته باشد، در اینصورت میتوان نتیجه گرفت که از نگاه متون دینی، مخلوقِ مجرد نیز مورد پذیرش واقع شده است.