چکیده:
زهره باقریان،[1] سید محمد شفیعی[2]
چکیده
از منظر گفتمان انتقادی، متون تاریخی صرفاً در راستای گزارش رویدادهای گذشته نیست، بلکه شیوهی اندیشیدن مورخین مسلمان دربارهی گذشته است. همچنین میان متن موجود و ساختارها و فرآیندهای سیاسی و مذهبی رابطهای وجود دارد. در واقع، نویسنده ایدئولوژی خود و ارزشها و اعتقادات جامعه را با سبکی خاص و هنرمندانه در زبان رمزگذاری میکند. به بیانی دیگر تاریخ امری برساخته است، زیرا بهواسطهی ایدئولوژی و اندیشههای مورخ و جامعه عصر او شکل گرفته است. ازاینرو، هر متن تاریخی را میتوان با طرح این مسئله پیش رو نهاد که دغدغههای سیاسی، اجتماعی و مذهبی ِمورخ به برجستگی چه اشخاصی منجر شده و این نامها با چه نوع هویتهایی، ذیل چه رابطههایی با چه سنخ داوری و با بهرهگیری از کدام واژهها و در چه نوع پیکربندیهایی سامان یافته است؟ با اتکا به این مبانی نظری، روایات فضایل الصحابه نیز اگرچه انعکاس همان روایات قرون نخست هجری است، اما گزینش، چینش و چگونگی استعمال واژگان آن در راستای طرد و برجستهسازی هویت برخی از اصحاب رسول خدا شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیندها و ایدئولوژیها حرکت کند. در این پژوهش به منظور بازیابی هویت خلفای راشدین با بهرهگیری از تحلیل گفتمان فرکلاف به نقد و بررسی ساختار جملات و واژگان به کاررفته در فضایل الصحابه میپردازیم.
[1]. فارغ التحصیل دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان (نویسنده مسئول) (qom.1400@yahoo.com)
[2]. عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه آزاد اسلامی قم
تاریخ دریافت: ۲۷/۰۳/۱۳۹۹ تاریخ تأیید: ۲۸/۰۲/۱۴۰۰
Zohreh Bagherian,[1] Sayed Mohammad Shafiee[2]
Abstract
From the critical discourse point of view, historical texts are not merely about reporting past events, but related to the way Muslim historians think about it. There is also a connection between the existing text and the political and religious structures and processes. In fact, the author encodes his ideology, the values and beliefs of the society in a special and artistic style in the language. In other words, as the ideology and ideas of the historian and the society of his time have formed the history, it is a constructed issue. Therefore, any historical text can raise the question that to whom did the political, social and religious concerns of the historian draw attention and these names have what kind of identities, under what relationships, with what type of judgment, and using what words and in what kind of configurations. Relying on these theoretical foundations, although the narrations of Fazael al-Sahaba are a reflection of the same narrations of the first centuries AH., the selection, arrangement and use of the words in this book have been formed in order to reject and highlight the identity of some companions of the Prophet (PBUH) in order to respond decisively to the religious-political process of the time or to move in the direction of endorsing these processes and ideologies. In this study, in order to retrieve the identity of the Rashidun Caliphs, we use the discourse analysis method of Fairclough to critique and examine the structure of sentences and words used in Fazael al-Sahaba.
Keywords: Study of Companion, Nesai, Fazael al-Sahaba, Identity, Rashidun Caliphs.
[1] PhD Islam History, University of Isfahan, (Corresponding Author) (qom.1400@yahoo.com)
[2] Faculty Member of Jurisprudence and Fundamentals of Law department, Islamic Azad University of Qom.
Received in 17 June 2020, Accepted 18 May 2021
خلاصه ماشینی:
ازاین رو، هر متن تاریخی را می توان با طرح این مـسئله پـیش رو نهاد که دغدغه های سیاسی ، اجتمـاعی و مـذهبی مـورخ بـه برجـستگی چـه اشخاصی منجر شده و این نام ها با چه نوع هویت هایی ، ذیل چه رابطه هایی با چه سنخ داوری و با بهره گیری از کدام واژه ها و در چه نوع پیکربنـدی هـایی سـامان یافته است ؟ با اتکا به این مبانی نظری ، روایات فضایل الصحابه نیز اگرچه انعکاس همان روایات قرون نخست هجری است ، اما گزینش ، چینش و چگونگی استعمال واژگان آن در راستای طرد و برجسته سازی هویت برخی از اصحاب رسول خـدا شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی مذهبی زمانه پاسـخ قـاطعی دهـد و یـا در جهت تأیید این فرآیندها و ایدئولوژی ها حرکت کند.
ازاین رو، در این پژوهش به واژگان و عباراتی از متن و روابط دستوری میان آنها توجه می شود که از طریق آن عبارات ، نسایی به عنوان یک صحابه نگـار با ترفندهای آشکارسازی ، پنهان سازی و خنثی سازی به جانبداری از اشخاص ، حـوادث و یا تفکرات در متن دست می زند، اما بازتاب این تفکرات درخصوص روایات مربـوط بـه خلفای راشدین که در برهه ای از تاریخ ، خود تفکرساز بوده اند، بیشتر است .
در تراجم خلفای سه گانه و علـی (ع ) در فضایل الصحابه ، خلیفه ی دوم تنها هویتی است که نسایی در روایاتی به صفات اخلاقـی و ویژگی های رفتاری او می پردازد و به نقل از سعد بن ابی وقاص می نویسد: «روزی عمـر بن خطاب از رسول خدا اجازه گرفت و داخل شد.