چکیده:
در زمان صدور بیانیة مشترک بریتانیا و چین در 1985 که با هدف بازگرداندن حاکمیت هنگکنگ از بریتانیا به چین منعقد شد، طرفین یادداشتهایی را مبادله و تعهداتی را بر عهده گرفتند. ازجمله بریتانیا متعهد شد هیچگونه حق اقامت و تابعیتی به اتباع چینی ساکن هنگکنگ اعطا نکند. به دنبال سلسله تحولات سیاسی در هنگکنگ در 2019 و 2020 و ایجاد تنش میان بریتانیا و چین بر سر هنگکنگ، بریتانیا ضمن تغییراتی در قوانین خود، زمینه را برای اعطای تابعیت بریتانیایی به شهروندان هنگکنگی فراهم کرد. این موضوع متعاقباً مورد اعتراض دولت چین قرار گرفت. به دلایل مختلفی، تردیدهایی دربارة اثر الزامآور تعهدات مندرج در یادداشتهای فوق وجود دارد. این مقاله ضمن توضیح ویژگیهای یک تعهد حقوقی الزامآور در نظم حقوقی بینالمللی به این یافته میرسد که تعهد بریتانیا تعهدی حقوقی و یکجانبه است؛ سپس نتیجه میگیرد که اگرچه استرداد تعهدات یکجانبه، به تعبیر دیوان بینالمللی دادگستری، «حق ذاتی» هر دولتی است، استثنائاً در این مورد خاص، امکان استرداد تعهد از سوی بریتانیا وجود ندارد.
خلاصه ماشینی:
بخش نخست اين مقاله ضمن بررسي معيارهـاي تميـز تعهـد حقـوقي از تعهد سياسي در حقوق بين الملل به اين پرسش پاسخ ميدهد که آيا تعهد بريتانيا در يادداشت اش خطاب به دولت چين واجد اثر الزام آور حقوقي است يا خير.
در پرتـو يافتـه هـاي بخـش نخسـت ، بخش دوم اين مقاله از رهگذر بررسي دکترين ، رويه قضايي و رويۀ دولت ها به اين پرسش پاسـخ ميدهد که آيا استرداد تعهدات حقوقي از جنس تعهد بريتانيا کـه تعهـدات معاهـده اي بـه شـمار نميآيند و عموما تعهدات يکجانبه تلقي ميشوند، در نظم حقوقي بين المللي مجاز است يا خير.
١. موقعيت سنجي تعهد بريتانيا در نظم حقوقي بين المللي براي پاسخ به پرسش محوري اين مقاله يعني مشروعيت اعطاي اقامت و سپس تابعيت بريتانيـا بـه شماري از اتباع چيني مقيم هنگ کنگ ، ابتدا لازم است اين موضوع بررسي شود که تعهد اين کشور در قبال چين به موجب يادداشت ١٩٨٤ تعهدي حقوقي و الزام آور محسوب ميشود يـا خيـر.
Saganek, Przemyslaw, Unilateral Acts of States in Public International Law, Brill Nijhoff, 2016, p.
کميسيون حقوق بين الملل (از اين به بعـد کميسـيون ) از ١٩٩٦ قريـب بـه ده سـال دربـارة اعمـال يکجانبه مطالعه داشت ٤٩ و نهايتا در ٢٠٠٦ کار خود را با انتشار سندي با عنوان «اصول راهنمـاي قابل اجرا نسبت به اعلاميه هاي يکجانبۀ دولت ها که قادر به ايجاد تعهدات حقوقي هسـتند»٥٠ (از اين به بعد اصول راهنما) که مجموعا متشکل از ١٠ اصـل بـود، خاتمـه داد.
Saganek, Przemyslaw, Unilateral Acts of States in Public International Law, Boston: Brill Nijhoff, 2015.
Csatlós, Erzsébet, “The Legal Regime of Unilateral Act of States”, Miskolc Journal of International Law, Vol. 7, No. 1, 2010.