چکیده:
اصفهان در طول تاریخ همواره بستری برای حضور باغها بوده است؛ اگرچه نحوۀ این حضور متفاوت بوده و باغها
بسته به زمان و مکان، شکل خاصی را به خود میگرفته اند. در دورۀ صفویه مهمترین باغها در گسترۀ شهر و به
عنوان عنصر شکلدهندۀ ساختار آن به کار گرفته شده اند. در همان زمان برخی باغها در بیرون شهر ساخته شده و
الگوهای متفاوتی از استقرار از جمله مزرعهها را شکل داده اند. در دور قاجار، میل به برپایی باغ در حاشیه و بیرون
شهر و روستاهای خوش آبوهوا ادامه یافته است. یکی از باغهای حاشیۀ شهر اصفهان» باغ بانوی عظمی است که
بیشتر با نام قصر درون آن شناخته شده است و با وجود ارزشهایی که دارد در معرض تخریب و فراموشی است.
این مقاله به دنبال شناخت خصوصیات و ابعاد فضایی باغ یادشده است و برای نیل به مقصود به منابع و متون
تاریخی رجوع میکند و بهویژه به مطالعات میدانی میپردازد. در این پژوهش، ضمن توجه به جایگاه تاریخی باغء آثار
باقیمانده و عمارتهای آن برداشت و ثبت شده و بررسی و مطالعه میشوند تا خطوط و طرح اصلی باغ آشکار شود.
باغ بانوی عظمی از معدود باغهای باقیمانده از دور قاجار در حاشیۀ شهر اصفهان است و به لحاظ شکل کوشک
اصلی و نحوۀ همیت است. باغ بانوی عظمی در مزرعة گوّرت و در همسایگی روستایی با همین نام از دهستان قهاب
جنوبی و در امتداد جادۀ اصفهان به نایین واقع شده است و با الحاق خوراسگان به شهر اصفهان» در حال حاضر در
حومة شهر قرار گرفته است. این روستا در دوران حکومت ناصرالدینشاه و در زمان خالصهفروشی به مالکیت بانوی
عظمی افتخارالدوله, دختر ناصرالدینشاه و خواهر ظلالسلطان حاکم اصفهان» درآمده و در همان دوران باغ و کوشک
آن ساخته شده است. باغ با مساحتی بالغ بر ۳۶هزار متر مربع عناصری چون کوشک اصلیء بنای خدماتی و
سرهرهای شرقی وشمالی را در بر میگیرد. نا بر بررسیهای صو رتگرفته باغ باتوی خفامی, باقی مستطیلشکل
با دو سردر و دو عمارت است. یکی از عمارتها کوشک اصلی استء که به صورت مطبق در سه طبقه با زیربنای
۶ متر مربع ساخته شده است. پلان آن به شکل مستطیل و تقریبا متقارن است و در ضلع شرقی خود و رو به
سردر شرقی باغ پلکانی عریض دارد که دسترسی به طبقۀ اول را ممکن میکند. طبقۀ همکف کوشک, شش اتاق
صاحب باغ بوده و از فراز آن علاوه بر مشاهدة فضاهای درون باغ نظارة بیرون باغ نیز میسر بوده است. سردر شمالی
که به لحاظ معماری از سردر شرقی مفصلتر است» دارای دو هشتی ورودی و اتاقهایی در سمت غرب و منظری در
طبقۀ بالا است که نظاره پیرامون باغ را ممکن میساخته است. باغ از آب قنات امینآباد سیراب میشده و با زمین-
های زراعی پیرامون خود مزرعة گورت را شکل میداده است.